Ауызша корпус

Сұхбат беруші	Орфография	Cөйлеуші орфоэпиясы	Бейнефильм	Oрфоэпиялық норма
Нұршайықов Әзілхан	Менен кейін әкемнің інісі, әкемнің аты Нұршайық, әкемнің інісі Ниғат деген кісі, әскерге алынды. Бір үйден үшеуміз аттандық . Ерекше есте қалғаным, шешем ауырып жатыр еді. Біз, шана-шана болып, пар-пар аттың ұшын шегіп ауылымыздан шыға берген уақытта, алғашында ауылдың ішін аралап, әр үйге кіріп-шығып қоштасып, сөйтіп енді мектептің жанынан жолға аудан орталығына шыға берген кезде жаңағы үйде ауырып жатқан шешем алдымыздан шықты.	↑ менен кейін әкемнің інісі → // әкемнің аты нұршайық → // әкемнің інісі ниғат деген кісі → // әскерге алынды ↓ /// ↑ бір үйдөн үшөуміс → / аттандық ↓ /// ↑ ^йерекше ^йесте қалғаным → // шешем ауұрұп жатыр ^йед ↓ /// ↑ біз → / шана-шана болып → // пар-пар аттың ұшұн шегіп ауұлұмыздан шыға берген ұуақытта → // алғашында ауұлдың ішін аралап → // әр үйге кіріп-шығып қоштасып → // сүйтіп ^йенді мектептің жанынан жолға ы... аудан ^уорталығына шыға бергең ͡ гезде жәңәғы үйде ауұрып жатқан шешем алдымыздан шықты ↓ ///	▶	↑менеңгейін әкемнің͡ інісі → // әкемнің͡ аты͡ нұршайық → // әкемнің͡ інісі ныйғат ͡ тегең͡ гісі → // әскерг'алынды ↓ /// ↑ бір үйдөн үшөумүз ͡ аттандық ↓ /// ^й ерек̊ше ^й есте͡ ғалғаным → // шешем ауұрұб̊ ͡ жатыр ͡ еді ↓ /// ↑ біз → / шана-шана ͡б̊олұп → // парпар аттың ұшұн ͡ жегіб̊ // ауұлұмұздан шыға ͡б̊ерген ^ұуақытта → // алғашынд 'ауұлдұң ͡ ішін аралап → // әр үйгө ͡ гіріп̊͡ шығып → / қоштасып → // сөйтүп ^йенді / мектептің ͡ жанынан жолға / аудан ^уорталығына шыға͡ б̊ергеңгезде → // жаңағ'үйдө / ауұрұп ͡ жатқан шешем алдымыздан шықты ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Алдымыздан шыққанда зымырап келе жатқан екі пар ат, үлкен енді мықты пар аттар ғой, екеуі де аузымен қыстеп тұрған пар ат, зымыратып келе жатқан кезде ана кісі алдан шыға келді. Сол кезде мен қорықтым әй шешемді таптап кетеді-ау мына аттар деп.	↑ алдымыздан шыққанда зымырап кележатқан ^йекі парат → // үлкен ^йенді мықты параттар͡ ғой → // ^йекеуі ͡ де аузымен қыстеп тұрған парат → // зымыратып кележатқаң ͡ гезде ана кісі алдан шыға келд ↓ /// Сол ͡ гезде мен қорықтым әй шешемді таптап кетеді͡ ау мына аттар деп ↓ ///	▶	↑ алдымыздан шыққанда / зым^ырап кележатқан ^йекі пар ͡ ат → // үлкөн / ^йенді мықты пар ͡ аттарғой → // ^йекеуү͡ дө ауұзұмең ͡ ғыстеп тұрғам͡ пар ͡ ат → // зым^ыратып кележатқаң͡ гезде / ана ͡ гісі алданын шыға͡ гелді ↓ /// ↑ солгезде / мең͡ ғорұқтұм / әй шешемді таптап кетед'ау / мын'аттар деп ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Неге екенін білмеймін шешем екі қолын жайып, жаңағы атардың алдына тұра қалған уақытта, аттар екеуі бірдей лоқ етіп тоқтай қалды. Сөйтіп шешемді баспай аман қалды. Шешемнің айтқаны: «- Қалқам сен, соғыстан аман келесің, бірақ, әкең келе ме ағаң келе ме оны білмеймін, сен келесің жолың болсын, қалқам» деді. Мінеки, күні бүгінше көз алдыма осы сурет келеді де тұрады. Команда болады, ол тоқтаңдар осы арада демаласыңдар деген сөз. Сол жаяу-жалпылы жүріп келе жатқан, шаршап келе жатқан адамдар жата-жата қалады, ал мен отыра қалып зат қапшығымнан Абайды суырып алып, Абайды оқи бастаушы едім.	↑ неге ^йекенін білмеймін шешем ^йекі қолұн жайып → // жаңағы атардың алдына тұра қалған ұуақытта → // аттар ^йекеуі бірдей лоқ ^йетіп тоқтай ͡ ғалт ↓ /// ↑ сүйтіп шешемді баспай аман қалд ↓ /// ↑ шешемнің айтқаны: «- қалқам сен → // соғыстан аман келесің → // бірәқ → / әкең келеме әғәң келе ͡ ме ^уоны білмеймін → // сен келесің жолұң болсұн → // қалқам» деді ↓ /// ↑ мінеки → / күні бүгүнше көзалдыма ^уосы сурет келет ͡ те ͡ тұрат ↓ /// ↑ каманда болад → // ^уол тоқтаңдар ^у ос'арада демаласыңдар деген сөз ↓ /// ↑ сол жайау-жалпылы жүрүп келе жатқан → // шәршәп келе жатқан адамдар жата-жата қалат → // ал мен ^уотырағалып зат қап̊шығымнан аб̊айды сұурап алып → // аб̊айды ^уоқи бастаушы ^йедім ↓ ///	▶	↑ нег'екенім͡ білмеймін / шешем ^йекі ͡ғолұн жәйып → // жаңағ'аттардың алдына тұра͡ ғалған ^ұуақытта → // аттар ^йекеуү͡ б̊ірдей ^ылоқ ^йетіп / тоқтай͡ ғалды ↓ /// ↑ сөйтүп̊ ͡ шешемді͡ б̊аспай / амаң͡ ғалды ↓ /// ↑ шешемнің айтқаны → / қалқам сен → / соғұстан амаң͡ гелесің → // бірақ → / әкең ͡геле͡ ме → / ағаң ͡геле͡ ме / ^уонұ͡ б̊ілмеймін → // сең͡ гелесің / жолұң͡ болсұн → // қалқам деді ↓ /// мінекей → // күнү͡ б̊үгүншө͡ гөзалдыма/ ^уосұ сұурөт келеді͡ де ͡ дұрады ↓ /// ↑ команда͡ б̊олады → // ^уол тоқтаңдар / ^уос'арада демаласыңдар деген сөз ↓ /// ↑ сол жәйау͡ жалпылы жүрүп кележатқан → // шаршап кележатқан адамдар / жата͡ жата͡ ғалады → // ал мен ^уот^ұра ͡ ғалыб̊ / зат қап̊шығымнан аб̊айды сұуұрұб̊͡ алып → // аб̊айды ^уоқұй ͡ бастауш'едім ↓ //
Нұршайықов Әзілхан	Жігіттерге, әй жігіттер бері келіңдерші мынау Тоғжанның суретін тыңдаңдаршы дейтін едім. Сонда Тоғжанды жазушының суреттеген жері екі құлағында шолпысы сылдырлап, екі құлағында сырғасы бар деп керемет айтатын жері бар еді ғой, соны айтқан уақытта жігіттер жанданып, рахаттанып кететін. Ой шіркін-ай, ой Тоғжан-ай десетін еді. Сөйтіп олар шаршағандарын ұмытып кететін еді. Соғыстан келгеннен кейін мен осы сол Абайдың кітабын жоғалтпай алып келіп университетке түсемін.	жігіттерге → / әй жігіттер бергеңдерші мынау Тоғжанның суретін тыңдаңдаршы дейтін ^йедім ↓ /// ↑ сонда тоғжанды жазушының суреттеген жері ^йекі құлағында шолпысы сылдырлап → // ^йекі құлағында сырғасы бар деп керемет айтатын жері баредіғой → // соны айтқан ұуақытта жігіттер жанданып → // рахаттанып кететін ↓ /// ↑ ^уой шіркін-әй → // ^уой тоғжан-ай десетін ^йед ↓ /// ↑ сүйтіп ^уолар шаршағандарын ұмұтып кететін ^йед ↓ /// соғыстан келгеннен кейін мен ^уосұ сол аб̊айдың кітәбын жоғалтпай алып келіп университетке түсем ↓ ///	▶	↑ жігіттерге → // әй жігіттер / бері͡ геліңдерші → // мынау тоғжанның сұурөтүн тыңдаңдаршы дейтін͡ едім ↓ /// ↑ сонда тоғжанды / жазұушұнұң сұурөттөгөн жері / ^йекі͡ ғұлағында шолпұсұ сылдырлап → // ^йекі͡ ғұлағында сырғасы͡ б̊ар деп / керемет айтатын жері͡ б̊ар͡ едіғой → // сон'айтқан ^ұуақытта жігіттер жанданып → // ^ырақаттанып кететін ↓ /// ↑ ^уой шіркін͡ әй ↑ // ^уой тоғжан͡ ай десетін ^йеді ↓ /// ↑ сөйтүп ^уолар / шаршағандарын ұмұтұп кететін ^йеді ↓ /// ↑ соғұстаң͡ гелгеннеңгейін мен/ ^уосұ / сол аб̊айдың͡ гітәб̊ын жоғалтпай /алып͡ келіп / үунійверсійтетке түсөмін ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Мұхтар Әуезов университетте сабақ береді екен. Бір сабақтан Мұқаңа сол кітапты көрсеттім, кітапты көрсеткеннен кейін кітап кім қатты тебіренді, Мұқаң марқұм, қатты тебіреніп: «Қарағым Әзілхан біздің үйден соғысқа ешкім барған жоқ деп жүрсем, мен барғам жоқ, басқа мылтық арқалап ешкім майданға барған жоқ, тегі біздің үйден барған адамдар бар екен ғой ол кім Абай екен ғой, Тоғжан екен ғой деп сүйдеді. «Атамыз Жамбыл ақынға » деген өлең жаздым.	↑ мұқтар әуезов университетте сабақ береді ^йекен ↓ /// ↑ бір сабақтан мұқаңа сол кітәпты көрсеттім → // кітәпты көрсеткеннен кейін кітәп ә... кім қатты тебіренді → // мұқаң марқұм → // қатты тебіреніп: «қарағым әзілқан біздің үйдөн соғысқа ішкім барған жоқ деп жүрсем → // мен барғам жоқ → // басқа мылтық арқалап ішкім майданға барған жоқ → // тегі біздің үйдөн барған адамдар бар ^йекеңғой ^уол кім аб̊ай ^й екеңғой → // тоғжан ^йекеңғой деп сүйдеді ↓ /// ↑ «атамыз жамбыл ақынға» деген ^уөлең жаздым ↓ ///	▶	мұхтар әуөзов / үунійверсійтетте саб̊ақ͡ переді ^йекен ↓ /// ↑ бір саб̊ақтан мұқаңа/ сол͡ гітәпты͡ гөрсөттүм → // кітәпты͡ гөрсөткөннеңгейін /кітәп / кім ͡ ғатты теб̊іренді ↓ /// ↑ мұқаң марқұм → // қатты теб̊іреніп → // ↑ қарағым ͡ әзілхан / біздің үйдөн соғұсқа/ ^йешкім ͡ барған жоғ ͡деб̊ жүрсөм → // мем͡ барғам͡ жоқ → // басқа мылтығ͡ арқалап/ ^йешкім майдаңға͡ б̊арған ͡ жоқ → // тегі͡ б̊іздің үйдөм͡ барған адамдар͡ б̊ар ^йекеңғой // ^уол͡ гім / аб̊ай ^йекеңғой → // тоғжан ^йекеңғой деп̊͡ сүйдөдү ↓ /// ↑ атамыж͡ жамбыл ақыңға деген ^уөлөң жаздым ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Уа: қадірлі атажан.Ұлы үшін ұлға аттанған,Ұлдарыңыз сеніңіз, Жауды аяусыз қырамыз,Таусылмаса деміміз. деп Жәкеңе ең соңында ант берген едік. Бұл хатқа бригаданың жақсы таңдаулы адамдары, менен бастап қол қойдық, ең соңында бригаданың коммисары Сақтаған Бәйіш қол қойды. Осы хатқа Жәкең жауап жіберді «Жүз жасаған жүректен» деген. Жәкеңнің өлеңі бізге жазған хатында былай аяқталған еді.	↑ ^ұуа ↑ қәдірл'атажан → // ↑ ұл'үшүн / ұлғ'аттаңған → // ↑ ұлдарыңыз / сен^іңіз→ // ↑ жауд'айаусұз / қырамыз → // ↑ таусұлмаса дем^іміз → // деп жәкеңе / ^йең соңұнда / ант͡ перген ^йедік ↓ /// ↑ бұл͡ ғатқа брыйгаданың жақ̊сы таңдаул'адамдары → // менем͡ бастап қол͡ ғойдұқ → // ^йең соңұнда брыйгаданың͡ гомыйссары сақтағам͡ бәйіш қол͡ ғойдұ ↓ /// ↑ ^уосұ͡ ғатқа жәкең жауаб̊ жіб̊ерді // «жүжжасаған жүрөктөн» деген ↓ /// ↑ жәкеңнің ^уөлөңү͡ б̊ізге жазғаң͡ ғатында͡ б̊ылай айақталған͡ еді ↓ ///	▶	↑ ^ұуа ↑ қәдірл'атажан → // ↑ ұл'үшүн / ұлғ'аттаңған → // ↑ ұлдарыңыз / сен^іңіз→ // ↑ жауд'айаусұз / қырамыз → // ↑ таусұлмаса дем^іміз → // деп жәкеңе / ^йең соңұнда / ант͡ перген ^йедік ↓ /// ↑ бұл͡ ғатқа брыйгаданың жақ̊сы таңдаул'адамдары → // менем͡ бастап қол͡ ғойдұқ → // ^йең соңұнда брыйгаданың͡ гомыйссары сақтағам͡ бәйіш қол͡ ғойдұ ↓ /// ↑ ^уосұ͡ ғатқа жәкең жауаб̊ жіб̊ерді // жүжжасаған жүрөктөн деген ↓ /// ↑ жәкеңнің ^уөлөңү͡ б̊ізге жазғаң͡ ғатында͡ б̊ылай айақталған͡ еді ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Уа: қарағым балалар! Ер бұлденбей не дейін? Ереуілді майданда, Үстем болсын мерейің. Жауды жеңіп талқандап, Келгеніңде көрейін. Қаһарманым, күнім деп, Беттеріңнен өбейін. деп Жамбылдың қатын біз строй-стройда тұрып біз оқып тыңдадық.. Сонда ана тыңдап тұрған жігіттердің барлығы жылап, егіліп тұрды. Өзінің үйінен, өзінің әкесінен келген хат сияқты болған еді. Мінеки Жәкеңнің хатының әсері керемет күшті болды. Бізге күш-қуат, жігер берді:	↑^ұуа: қарағым балалар ↓ // ↑ ^йер бұлденбей не ͡ дейін → // ↑ ^йереуүлді майданда → ↑ үстөм болсұн мерейің ↓ // ↑ жауды жеңіп талқандап → // ↑ келгеніңде көрейін → // ↑ қәһәрманым // күнім деп → // ↑ беттеріңнен өб̊ейін ↓ // деп жамбылдың қатын біз строй-стройда тұрұп біз ^уоқып тыңдадық ↓ /// ↑ сонда ана тыңдап тұрған жігіттердің барлығы жылап → // ^йегіліп тұрды ↓ /// ↑ ^уөзүнің үйүнен → / өзінің әкесінен келген қат сыйақты болған ^йед ↓ /// ↑ мінеки жәкеңнің қатының әсері керемет күшті болды ↓ /// ↑ бізге күш-қуат жігер берді ↓ ///	▶	↑^ұуа ↑ қарағым͡ балалар →// ↑ ^йер͡ б̊ұлдембей не ͡ дейін → // ↑ ^йереуүлдү майданда → // ↑ үстөм͡ болсұн мерейің → // ↑ жаудұ жеңіп талқандап → // ↑ келгеніңде͡ гөрөйүн → // ↑ қахарманым → / күнүм деп → // ↑ беттеріңнен ^уөб̊өйүн ↓ деп // жамбылдың͡ ғатын / ͡біс͡ строй͡ стройда тұрұп // біз ^уоқұп тыңдадық ↓ /// ↑ сонда / ана тыңдап тұрған жігіттердің барлығы жылап → // ^йег^іліп тұрдұ ↓ /// ↑ ^уөзүнүң үйүнөн / ^уөзүнүң әкесінең͡ гелгең͡ ғатčыйақты ͡ б̊олған͡ еді ↓ /// ↑ мінекей жәкеңнің͡ ғат^ының әсері / керемет күштү͡ б̊олдұ ↓ /// ↑ бізге͡ гүш-құуат͡ шігер͡ б̊ерді ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Баукең келген күні, Баукеңе бардым. Баукеңе барып едім, Баукең былай қабағын түйіп қарсы алды. Немене, ол мақаланы саған мен жазып беруім керек пе деп ақырды. Сосын кругом деп айғай салды, мен жалп беріп сол жаққа қарай бұрыла бергенімде, Бәуке: дат деді. Бұл «дат» деген сөз қазақтың бір тамаша сөзі, екінің бірінің аузынан түсе бермейтін ескі сөз, қадірлі сөз. Соны Баукең білгіш адам ғой, сол сөзді естігенге көңілі жібіді ме маған, датың болса айтқын деді. Жаңағыдай айғай салмай, жұмсақ жылы дауыспен айтты.	↑ бәукең келген күні → // бәукеңе бардым ↓ /// ↑ бәукеңе барып едім ↓ /// ↑ бәукең → / былай қабағын түйүп қарсы алд ↓ /// ↑ немене → / ^уол мақаланы саған мен жазып беруім керек ͡ пе деп ақырды ↓ /// ↑ сосын кругом деп айғай салды → // мен жалп беріп сол жаққа қарай бұрыла бергенімде → // бәуке: дәт деді ↓ /// ↑ бұл «дәт» деген сөз қазақтың бір тамаша сөзі → // ^йекінің бірінің аузұнан түсе бермейтін ^йескі сөз → // қадірлі сөз ↓ /// ↑ соны бәукең білгіш адамғой → // сол сөзді ^йестігенге көңілі жібіді ͡ ме маған → // дәтің болса айтқын дэді ↓ /// ↑ жаңағыдай айғай салмай → // жұмсақ жылы дауспен айтты ↓ ///	▶	↑ бәукөң ͡гелгеңгүнү → // бәукөңө͡ б̊ардым ↓ /// ↑ бәукөңө͡ б̊арып͡ едім→ // бәукөң / былай͡ ғаб̊ағын түйүп қарс'алды ↓ /// ↑ немене → / ^уол мақаланы саған мен жазыпперүуүм͡ герек͡ пе͡ деб̊ ақырды ↓ /// ↑ сосұң ͡ грұугом деп / айғай͡ салды ↓ /// мен жалпперіп / сол жаққа͡ ғарай / бұрұла͡ б̊ергенімде → // бәукө → / дәт деді ↓ /// ↑ бұл дәт ͡ теген ͡ сөз // қазақтың бір тамаша сөзү → // ^йек^інің бір^інің аузұнан түсө͡ б̊ермейтін // ^йескі сөз → // қәдірлі сөз ↓ /// ↑ сонұ б̊әукөң / білгіш͡ адамғой → // сол сөздү ^йестігеңге / көңүлү ͡ жіб̊іді͡ ме // маған → / дәтің болса / айтқын деді ↓ /// ↑ жаңағыдай айғай͡ салмай → // жұмсағ͡ жылы дауұспен айтты ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Бауке мен теріс қарап тұрмын ғой өзіңізге қарауға рұқсат етіңіз бұрылуға дедім, бұрылғын деді. Баукең ылғи айтқын, бұрылғын, барғын, келгін деп сөйлейтін еді. Жалт бұрылдым дағы қойнымдағы жазып әкелген төрт бет қағазымды суырып алып, аяғымды сарт деп басып барып, апарып қолына бердім. Баукең бірінші бетін ақтарып оқып шықты, екінші бетін оқи бастаған уақытта әлгі салпиып тұрған, едірейіп тұрған мұрты орнына түсті салпиып, үшінші бетін оқығанда кірпідей тікірейіп тұрған шаш бәрі жымпиды да қалды. Төртінші бетті оқып болғаннан кейін ол кісі барды да это серьезно деді.	↑ бәуке мен теріс қарап тұрмғой өзіңізге қарауға ұрұқ̊сат ^йетіңіз бұрұлуға дедім → // бұрұлғын деді ↓ /// ↑ бәукең ылғый айтқын → // бұрұлғын → / барғын → / келгін деп сөйлейтін ^йед ↓ /// ↑ жалт бұрылдымдағы ы... қойнымдағы жазып әкелген төрт бет қағазымды сұуұрып алып → // айағымды сарт деп басып барып → // апарып қолына бердім ↓ /// ↑ бәукең бірінші бетін ақтарып ^уоқып шықты → // ^й екінші бетін ^уоқый бастаған ^ұуақытта әлгі салпиып тұрған → // ^йедірейіп тұрған мұртұ ^уорнына түсті салпиып → // үшінші бетін ^уоқығанда кірпідей тікірейіп тұрған шәш бәрі жымпиды ͡ да ͡ ғалды ↓ /// ↑ төртінші бетті ^уоқып болғаннан кейін ^уол ͡ гісі барды ͡ да это серезна деді ↓ ///	▶	↑ бәукө / мен теріс қарап тұрмұңғой // ^уөзүңүзгө қарауға / ^ұрұқсат ^йет^іңіз͡ б̊ұрұлұуға дедім → // бұрұлғұн деді ↓ /// ↑ бәукөң ылғый // айтқын → / бұрұлғұн → / барғын → / келгін деп // сөйлөйтүн͡ еді ↓ /// ↑ жалт͡ пұрұлдұмдағы // қойнұмдағы жазыб̊ ͡ әкелген төртпет қағазымды / сұуұрұп͡ алып → // айағымды сарт деп / басып͡ парып → // апарып қолұна͡ б̊ердім ↓ /// ↑ бәукөң бірінші͡ б̊етін ақтарып / ^уоқұп̊͡ шықты → // ^йекінші͡ б̊етін ^уоқұй ͡ б̊астаған ^ұуақытта // әлгі салпыйып͡ тұрған → // ^йед^ірейіп ͡ тұрған мұртұ / ^уорнұна түстү салпыйып → // үшүншү͡ б̊етін ^уоқұғанда // кірпідей тік^ірейіп тұрған шәш / бәрі жымпыйды͡ да͡ ғалды ↓ /// ↑ төртүншү͡ б̊етті ^уоқұпполғаннаңгейін // ^уолгісі͡ б̊арды͡ да / это с'ир'й'озна деді ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Мынау тұрған Жомартбек, мынау тұрған Меңтай, мынау тұрған Тана, мынау тұрған Заман, мынау тұрған Майра. Жағдайым келмегеннен кейін, бір күні қыздарыма айттым, қыздарымның бәрі мені жақсы көретін, бәрімен сырлас едім, дос едім қыздарменен тегіс. Ал қыздар мен оқуды тастап кеткім келеді... Неге? Осылай да осылай жағдайым ауыр, тұрмысым нашар. Сондықтан елге барып бір жерге қызмет істесем, деген ойдамын дедім.	↑ мынау тұрған жомартпек → // мынау тұрған меңтай → // мынау тұрған Тана → // мынау тұрған заман → // мынау тұрған майра ↓ /// ↑ жәғдәйім келмегеннең͡ гейін → // біргүні қыздарыма айттым → // қыздарымның бәрі мені жақ̊сы ͡ гөретін → // бәрімен сырлас ^йедім → // дос ^йедім қыздарменен тегіс ↓ /// ↑ ал қыздар мен ^уоқуды тастап кеткім келет... ↑ Неге ↑ ^уосылай͡ да ^уосылай жағдайым аұуұр → // тұрмұсұм нәшәр ↓ /// ↑ сондықтан ^йелге барып біржерге қызмет істесем → // деген ^уойдамын дедім ///	▶	↑ мынау тұрған жомартпек → // мынау тұрған меңтай → // мынау тұрған тана → // мынау тұрған заман → // мынау тұрған майра ↓ /// ↑ жағдайым ͡ гелмегеннеңгейін → // біргүнү қыздарым'айттым → // қыздарымның бәрі мені жақ̊сы͡ гөрөтүн → // бәр^імен сырлас ^йедім → // дос ^йедім қыздарменен тегіс ↓ /// ↑ ал͡ ғыздар / мен ^уоқұудұ тастап кеткім͡ геледі ↓ /// ↑ неге ↑ /// ↑ ^уосұлай͡ да͡ осұлай жағдайым аұуұр → // тұрмұсұм нашар ↓ /// ↑ сондұқтан ^йелге͡ б̊арыппір / жерге қызмет істесем // деген ^уойдамын дедім ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Сонда қыздар баж ете түсті, ойбай аға, өзге кетсе де сіз кетпеңіз, өзге бітірмесе де, университетті сіз бітіріңіз, біз сізге көмектесеміз деді. Қалай көмектесесіңдер? Күн сайын біз үйімізге шақырамыз дағы, әрқайсымыз бір тойдырып жібереміз сізді. Қазақтың бір тойғаны шала байығаны дегені, 30 кісілерден тойып шыққаннан кейін, қайтадан тағы бастаймыз, сөйтіп барып сіз университетті бітіресіз, біз көмектесеміз сізге дейді. Олар айтқанын орындады, сөйтіп барып мен университетті бітірдім, университетті бітіргеннен кейін үлкен-үлкен қызметтерде болдым.	↑ сонда қыздар баж ^йете түстү → // ^уойбай аға → / ^уөзге кетс̆е ͡ де сіз кетпеңіз → // ^уөзге бітірмесе ͡ де → / университетті сіз бітіріңіз → // біз сізге көмектесеміз дед ↓ /// ↑ қалай көмектесесіңдер ↑ /// ↑ Күнсайын біз үйүмүзге шақырамыздағы → // әрғайсымыз бір тойдырып жібереміз сізді ↓ /// ↑ қазақтың бір тойғаны шала байығаны дегені → // 30 кісілерден тойып шыққанннан кейін → // қайтадан тағ бастаймыз → // сөйтіп барып сіз университетті бітіресіз → // біз көмектесеміз сізге дейді ↓ /// ↑ ^уолар айтқанын ^уорұндады → // сүйтіп барып мен университетті пітірдім → // университетті пітіргеннен кейін үлкен-үлкен қызметтерде болдым ↓ ///	▶	↑сонда ͡ғыздар͡ б̊аж ^йете түстү → // ^уойб̊ай аға → / ^уөзгө кетčе͡ де / сіз͡ гетпеңіз → // ^уөзгө͡ б̊ітірмесе͡ де → / үунійверсійтетті сіз͡ б̊іт^іріңіз → // біссізге͡ гөмөктөсөмүз деді ↓ /// ↑ қалай͡ гөмөктөсөсүңдер ↑ /// ↑ күн͡ сайым͡ біз үйүмүзгө шақ^ырамыздағы → // әрғайсымыз͡ б̊ір / тойдұрұб̊ жіб̊ереміс͡ сізді ↓ /// ↑ қазақтың бір тойғаны / шала͡ б̊айығаны дегені → // ^уотұз͡ гіс^ілерден тойұп̊͡ шыққаннаңгейін → // қайтадан͡ тағы͡ б̊астаймыз → // сөйтүп͡ парып̊͡ сіз үунійверсійтетті͡ б̊іт^іресіз → // біз͡ гөмөктөсөмүс͡ сізге дейді ↓ /// ↑ ^уолар айтқанын ^уорұндады → // сөйтүп͡ парып мен үунійверсійтетті͡ б̊ітірдім → // үунійверсійтетті͡ б̊ітіргеннең͡ гейін / үлкөн-үлкөң͡ ғызметтерде͡ б̊олдұм ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Осы қызметтерде жүргенде ойландым, егер менің қолымда дипломым болмаса, мен бұл қызметтердің қарасын да көрмес едім-ау. Мені осы қызметке жеткізген кешегі қызар еді-ау, 30 қыз еді-ау солар жартысын жарып, бүтінін бөліп деген сияқты сөйтіп мені асырап шығып еді. Сол қыздарға алғысымды қалай білдірем деп келіп, ойланып-ойланып «Махаббат қызық мол жылдар» деген роман жаздым.	↑ ^уосы қызметтерде жүргенде ^уойландым → // ^йегер менің қолымда дипломым болмаса → // мен бұл қызметтердің қарасын да көрмес ^йедім͡ ау ↓ /// мені ^уосы қызметке жеткізген кешегі қыздар ^йеді͡ ау → // ^уотұз қыз ^йеді-ау солар жартысын жарып → //бүтінін бөліп деген сыйақты сүйтүп мені асырап шығып ^йед ↓ /// ↑ сол қыздарға алғысымды қалай білдірем деп келіп → // ^уойланып-^уойланып «мәхәббат қызық мол жылдар» деген раман жаздым ↓ ///	▶	↑ ^уосұ қызметтерде жүргөндө / ^уойландым → // ^йегер менің͡ ғолұмда дыйп^ыломұм болмаса → // мен /бұл͡ ғызметтердің͡ ғарасын͡ да͡ гөрмөс ^йедім͡ ау ↓ /// ↑ мені /^у осұ ͡ ғызметке жеткізген // кешегі ͡ғыздар ^йеді͡ ау → // ^уотұз ͡ ғыз ^йеді͡ ау // солар жартысын жарып → // бүтүнүм͡ бөлүп деген сыйақты // сөйтүп мені / ас^ырап̊͡ шығыб̊ ͡ еді ↓ /// ↑ сол͡ ғыздарға / алғысымды ͡ ғалай білдірем деп͡ келіп ↑ // ^уойланып ^уойланып махаб̊ат қызығ͡ мол жылдар деген ^ыроман жаздым ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Ол романның бас кейіпкерлері етіп өзіміздің қыздарды алдым, кейбіреулерің аттарын өзгерттім. Сөйтіп барып роман шықты. Роман шыққаннан кейін, мен ол романды үлкен атақты дүние болады, деп ойлағаным жоқ. Менің бар мақасатым тек қана анау қыздардың маған деген еңбегін қарызын өтеу еді. Сол тұрғыда жазып шыққан романым, атақты болып кетті.	↑ ^уол раманның бас кейіпкерлері ^й етіп ^уөзіміздің қыздарды алдым → // кейбіреулерің аттарын ^уөзгерттім ↓ /// ↑ сүйтіп барып раман шықты ↓ /// ↑ раман шыққаннан кейін → / мен ^уол раманды үлкен атақты дүнүйе болат → // деп ^уойлағаным жоқ ↓ /// ↑ менің бар ма қ̊сатым текқана анау қыздардың маған деген ^йеңбегін қарызын ^уөтеу ^йед ↓ /// ↑ сол тұрғыда жазып шыққан раманым → // атақты болып кетті ↓ ///	▶	↑ ^уол ^ыроманның бас кейіпкерлері ^йетіп // ^уөзүмүздүң͡ ғыздард'алдым → // кейб̊іреулөрдүң аттарын ^уөзгөрттүм ↓ /// ↑ сөйтүп͡ парып ^ыроман шықты ↓ /// ↑ ^ыроман шыққаннаңгейін → / мен ^уол ^ыроманды / үлкөн атақты дүнүйө͡ б̊олады деп // ^уойлағаным жоқ ↓ /// ↑ менің бар мақ̊сатым текқана / анау͡ ғыздардың маған деген ^йеңбегінің͡ ғар^ызын ^уөтөу ^йеді ↓ /// ↑ сол тұрғұда жазып̊͡ шыққан ^ыроманым → // атақты͡ б̊олұп ͡ кетті ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Күні бүгінге шейін сол романды оқығандар, мені көшеде танымайтын адамдар амандасады. Қарағым, сен мені қайдан білесің дейм ғой? Ойбой ағай: «Махаббат қызық мол жылдарды» оқыдық қой дейді. «Махаббат қызық мол жылдар» романының кейіпкерлерімен достық қатынасым үзілген жоқ. Ал тек қазір енді сол «Махаббат қызық мол жылдар» кейіпкерден қәзір, тек екі-ақ адам ғана қалдық. Оның біреуі Меңтай Нұрғамила, Кентау қаласында тұрады. Екіншісі Ербол деген, сол екеуі ғана, ал өңгелері Майра да қайтыс боп кетті. Жәйкүл де қайтыс боп кетті. Жомартбек те қайтыс боп кетті. Бәрі қайтыс боп кетті.	↑ күні бүгіңге шейін сол раманды ^уоқығандар → // мені көшеде танымайтын адамдар амандасад /// ↑ қарағым → / сен мені қайдан білесің деймғой ↓ /// ^уойбой ағай → // «мәхәббат қызық мол жылдарды» ^уоқыдыққой дейд ↓ /// ↑ «мәхәббат қызық мол жылдар» раманының кейіпкерлерімен достық қатынасым үзілген жоқ ↓ /// ↑ ал тек қәзір ^йенді сол «мәхәббат қызық мол жылдар» кейіпкерден қәзір → // тек ^йекі-ақ адамғана ғалдық ↓ /// ↑ ^уоның біреуі Меңтай нұрғамила → / кентау қаласында тұрат /// ↑ ^йекіншісі ербол деген →/ сол ^йекеуіғана → // ал ^уөңгелері майра да қайтыс боп кетті ↓ /// Жәйкүл де қайтыс боп кетті ↓ /// ↑ жомартпек те қайтыс боп кетті ↓ /// ↑ бә:рі қайтыс боп кетті ↓ /// ↑ ә…	▶	↑ күнү͡ б̊үгүңгө͡ шейін сол ^ыроманды ^уоқұғандар → // мені͡ гөшөдө тан^ымайтын адамдар амандасады ↓ /// ↑ қарағым → / сен мені / қайдам͡ білесің дейміңғой ↑ /// ↑ ^уойб̊ой ағай → // махаб̊ат қызығ͡ мол жылдарды ^уоқұдұққой дейді ↓ /// ↑ махаб̊ат қызығ͡ мол жылдар ^ыроманының͡ гейіпкерлерімен достұқ ͡ қат^ынасым үзүлгөн͡ жоқ ↓ /// ↑ ал тек қәзір ^йенді сол махаб̊ат қызығ͡ мол жылдар кейіпкердең͡ ғәзір → // тек / ек'ақ адамғана͡ ғалдық ↓ /// ^уонұң біреуү меңтай нұрғамыйла → // кентау͡ ғаласында тұрады ↓ /// ↑ ^йекіншісі / ^йерб̊ол деген → // сол ^йекеу'ғана → // ал ^уөңгөлөрү / майра͡ да ͡ғайтыс͡ поп кетті ↓ /// жәйкүл͡ де͡ ғайтыс͡ поп кетті /// ↑ жомартпек͡ те қайтыс͡ поп ͡ кетті ↓ /// ↑ бәрі͡ ғайтыс͡ поп ͡ кетті ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Сағынасың, сағынасың ойлайсың. Ескі достардан айрылу деген қиын ғой. Кәртейген сайын досың азаяды, досың азаяды екен ... Сені алдыңғы кейінгі жас ұрпақтар танымайды. Сені танитын ұрпақтар, кетіп қалғаннан кейін, сен ел көшіп айдалада көштің орнында айдалада жұртта жүріп қалғандай болып сезінеді екенсің. Қазіргі журналистиканың бар жағынан өсіп кетті, техника жағынан, газеттердегі мазмұны жағынан, сосын газеттердің мақалалардағы өткірлігі жағынан, бұрыннан әлдеқайда өсті.	↑ сәғынасың → / сәғынасың ^уойлайсың ↓ /// ↑ ^йескі достардан айрылу деген қиынғой ↓/// ↑ кәртиген сайын досың азайат → // досың азайады ^йекен ↓ /// ... ↑ сені алдыңғы ә... кейінгі жас ұрпақтар танымайт ↓ /// ↑ сені таныйтын ұрпақтар → / кетіп қалғаннаң ͡ гейін → // сен ^йел көшіп айдалада көштүң ^у орнында айдалада жұртта жүріп қалғандай болып сезінед ^йекенсің ↓ /// ↑ қәзіргі журналистекенің бар жағынан ^уөсіп кетті → // техника жағынан → // гәзеттердегі мазмұны жағынан → // сосын гәзеттердің мақалалардағы ^уөткірлігі жағынан → // бұрұннан әлдеғайда ^уөстү ↓ ///	▶	↑сағ^ынасың → // сағ^ынасың ^уойлайсың ↓ /// ↑ ^йескі достардан ай^ырылұу дегең ͡ ғыйыңғой ↓ /// ↑ кәртійген͡ сайын / досұң азайады → // досұң азайады ^йекен ↓ /// ↑ сені / алдыңғы ͡ гейіңгі жас ұрпақтар тан^ымайды ↓ /// ↑ сені таныйтын ұрпақтар →/ кетіп қалғаннаңгейін → // сен ^йел ͡ гөшүб̊ ͡ айдалада →// көштүң ^уорнұнда айдалада // жұртта жүрүп қалғандай болұп̊ сез^інед'екенсің ↓ /// ↑ қәзіргі жұурналыйстыйканың / бар жағ^ынан ^уөсүп кетті → // технійка жағ^ынан → // гәзеттердегі мазмұнұ жағ^ынан → // сосұн гәзеттердің мақалалардағы ^уөткүрлүгү жағ^ынан → // бұрұннан әлдеғайда ^уөстү ↓ /// →
Нұршайықов Әзілхан	Бұл жағынан алып қарағанда, мен қазіргі журналистің бұрын жазушылар атақты болатын, қазір жазушылардың үн-түнсіз қалды. Жазушылардың атағы төмендеп кетті дағы, журналистердің атағы аспанға шығып отыр. Өйткені, олар халықпенен жиі-жиі араласады. Барлық жерлерде болған оқиғаларды газет беттеріне қолма-қол жазып отырады. Мінеки сондықтан қазіргі журналистердің рөлі күшейді.	↑ бұл жағынан алып қарағанда → // мен қәзіргі журналистің бұрұн жазушылар атақты болатын → // қазір жазушылардың үн-түнсіз қалды ↓ /// ↑ жазушылардың атағы төмендеп (төмөндөп) кеттідағы // журналистердің атағы аспанға (аспаңға) шығып ^уотыр ↓ /// ↑ үйткені → / ^уолар халықпенен жиі-жиі араласад ↓ /// ↑ барлық жерлерде болған ^уоқиғаларды газет беттеріне қолма-ғол жазып ^уотырад ↓ /// ↑ мінеки сондықтан кәзіргі журналистердің рөлі күшөйді ↓ ///	▶	↑ бұл жағ^ынан алып қарағанда // мең ͡ ғәзіргі жұурналыйстен / бұрұн жазұушұлар атақты ͡ б̊олатын → // қәзір жазұушұлар үн-түнсүз͡ ғалды ↓ /// ↑ жазұушұлардың атағы төмөндөп кетті͡ дағы // жұурналыйстердің атағы /аспаңға шығып ^уотұр ↓ /// ↑ ^уөйткөнү → // ^уолар халықпенен жійі-жійі араласады ↓ /// ↑ барлығ ͡ жерлерде ͡ б̊олған ^уоқыйғаларды → // гәзет ͡ петтеріне қолма-ғол жазып ^уотұрады /// ↑ мінекей сондұқтаң ͡ ғәзіргі жұурналыйстердің ^үрөлү ͡ гүшөйдү ///
Нұршайықов Әзілхан	Қыз балалар көбейіп кетті , мына қыздар қызық халық қой, ең алдымен, еркектердің, ұлдардың шалбарын тартып алды, одан кейін ұлдардың қызметін тартып алды, қазір мектептерде талай барып жүрмін, бұрын мектептердің директорлері еркек адамдар болушы еді ... қазір бәрі қаптаған келіншектер, әйелдер. Сол сияқты қазір журналистикада да қаптаған қыздар, ал ұлдар өте аз. Мәселен «Егемен Қазақстан» ішінде шуілдәп отырған қыздар, сосын басқа нәрселерде де солай. Мен мұны теріс демеймін, бұл біздің қыздарымыздың білімінің жетілгендігін, өрөсінің биіктегендігін көрсөтеді. Оның үстіне қыздар деген, әйел деген еңбекші халық, еркектердің көпшілігі, бірсыпырасы жалқаулау болады. Ал жалқау болу қазіргі заманға жараспайды. Қазіргі заманға ағып тұрған заман мен ілесе білетін аяқты алысты бірдей басатын адамдар керек, ол әйелдер қауымы болып отыр деп ойлаймын.	↑ қызбаллар көбейіп кетті → // мына қыздар қызық қалыққой → // ^йең ͡ алдымен → / ^йеркектердің → / ұлдардың шалб̊арын тартып алд → //^уодан кейін ұлдардың қызметін тартып алд → // қәзір мектептерде талай барып жүрмүн → // бұрұн мектептердің директірлері ^йеркек адамдар болушы ^йед → // ... қәзір бә:рі қәптаған келіншектер → / әйелдер ↓ /// ↑ сол сыйақты қәзір журналистикада ͡ да қәптаған қыздар → // ал ұлдар ^уөт'аз ↓ /// ↑ мәселен «егемен қазақ̊стан» ішінде шүуілдәп отырғән қыздар → // сосын бәсқә нәрселерде де солай ↓ /// ↑ мен мұны теріс демим → // бұл біздің қыздарымыздың білімінің жетілгендігін, ^у ^уөрөсінің биіктегендігін көрсетет ↓ /// ^уоның үстіне қыздар деген → // әйел деген ^йеңбекші қалық → // ^йеркектердің көп̊шілігі → // бірсыпырасы жалқаулау болады ↓ /// ↑ ал жалқау болу кәзіргі зәманға жәрәспайды ↓ /// ↑ кәзіргі зәманға әғіп тұрғән зәман мен ілесе білетін айақты алысты бірдей басатын адамдар керек → // ^уол әйелдер қәуімі болып ^уотыр деп ^уойлайм ↓ ///	▶	↑ қызб̊алалар ͡ гөб̊өйүп кетті → // мына ͡ ғыздар / қызық ͡ қалыққой → // ^йең͡ алдымен → / ^йеркектердің → / ұлдардың шалб̊арын тартыб̊ ͡ алды → // ^уодаңгейін ұлдардың ͡ ғызметін тартыб̊ ͡ алды → // қәзір мектептерде талай барыб̊ ͡ жүрмүн → // бұрұн мектептердің дійректорлары ^йеркег ͡ адамдар ͡ б̊олұушұ͡ ^йеді → // қәзір ͡ б̊әрі ͡ ғаптағаң ͡ геліншектер → // әйелдер ↓ /// ↑ сол сыйақты қәзір жұурналыйстыйкада͡ да / қаптағаң ͡ ғыздар → // ал ұлдар ^уөт'аз ↓ /// ↑ мәселен ^йегемең ͡ ғазағыстан ішінде шұуұлдап ^уотұрғаң ͡ ғыздар → // сосұм ͡ басқа нәрселерде͡ де ͡ солай ↓ /// ↑ мен мұнұ теріс ͡ темеймін → // бұл біздің ͡ ғыздарымыздың біл^імінің жетілгендігін → // ^уөрөсүнүң бійіктегендігің ͡ гөрсөтөдү↓ /// ↑ ^уонұң үстүнө ͡ ғыздар деген → // әйел деген ^йеңбек̊ші ͡ ғалық → // ^йеркектердің ͡ гөп̊шүлүгү → // бірсыпырасы жалқаулау ͡ б̊олады ↓ /// ↑ ал жалқау ͡ б̊олұу ͡ ғәзіргі замаңға жараспайды ↓ /// ↑ қәзіргі замаңға // ағып тұрған заманмен ілесе ͡ б̊ілетін // айақт'алысты бірдей басатын адамдар͡ герек → // ^уол әйелдер ͡ ғауұмұ ͡ б̊олұп ^уотұр деп ^уойлаймын ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Қазір мен күнделікті екі күнделік жүргіземін. Бірінші күнделігім, тұрмыс күнделігі. Тұрмыс күнделігі дегеніміз күн сайын болған оқиға, әлеуметтік маңызы бар. Содан соң өзіме байланысты, әдебиетке байланысты оқиғалардың тұрмыс күнделігі. Одан ол күнделіктен қазір мен жазып жүрген 130 қалың дәптерім болды бір жүз отыз, екінші жазатын күнделігім әдеби күнделік, әдеби күнделікке өзімнің ойларым, пікірлерім сосын өзім шығарған мақалда, мәтелдер, аффоризмдер соған тіркеледі.	↑ қәзір мен күндөлүктү ^йекі ͡ гүндөлүк жүргүземін ↓ /// ↑ бірінші күндөлүгүм → // тұрмұс күндөлүгі ↓ /// ↑ тұрмұс күндөлігі дегеніміз күн͡ сайым болған ^уоқиға → // әлеуметтік маңызы ͡ б̊ар /// ↑ содан͡ соң өзүме байланысты → // әдеб̊ійетке байланысты ^уоқыйғалардың тұрмұс күндөлүгі ↓ /// ^уодан ^уол күндөлүктен қәзір мен жазып жүргөн жүзотұз қалың дәптерім болдұ бір͡ жүз͡ отұз → // ^й екінші жазатын күндөлүгім ә... әдеб̊ій күндөлүк → // әдеб̊ій күндөлүкке өзүмнүң ^у ойларым → // пікірлерім сосұн өзүм шығарған мақалдар → / мәтелдер → / афоризмдер соған тіркеледі ↓ ///	▶	↑ қәзір мен / күндөлүктү ^йекі ͡гүндөлүг͡ жүргүзөмүн ↓ /// ↑ бірінші ͡ гүндөлүгүм → // тұрмұс күндөлүгү ↓ /// ↑ тұрмұс күндөлүгү дегеніміз / күнсайым ͡ болған ^уоқыйға → // әлеумөттүг ͡ маң^ызы ͡ б̊ар /// ↑ содан͡ соң өзүмө ͡ б̊айланысты → // әдеб̊ійетке ͡ б̊айланысты ^уоқыйғалардың тұрмұс күндөлүгү ↓ /// ^уодан ^уол ͡ гүндөлүктің ͡ ғәзір мен жазыб̊ ͡ жүргөн // жүз ^уотұз ͡ ғалың дәптерім болдұ // ͡б̊ір͡ жүз ^уотұз ^йекінші жазатың ͡ гүндөлүгүм / әдеб̊ій ͡ гүндөлүк → // әдеб̊ій ͡ гүндөлүккө / ^уөзүмнүң ^уойларым → / пікірлерім сосұн ^уөзүм шығарған мақалдар → / мәтелдер → / афорыйзмдер соған тіркеледі ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Бұл екінші күнделігімнің бірінші томы қырық болып басылып шықты. Өлке баспасынан шықты 2000 жылы. Ал енді соның екі томы баспаға әзір тұр, компьютерге бастырып қойдым, бірақ оны қазір бастырып шығаруға көмек беретін, қаражат беретін демеуші жоқ.	↑ бұл ^йекінші күндөлүгімнің бірінші томұ қырық...... болып басылып шықты /// ↑ ^уөлке баспасынан шықты екі мыңыншы жылы ↓ /// ↑ ал ^йенді сонұң ^йекі томұ баспаға әзір тұр → // комп'үтөрге бастырып қойдұм → // бірақ ^уонұ қәзір бастырып шығарұуға көмөк беретін → // қаражат беретін демеуші жоқ ↓ ///	▶	↑ бұл ^йекінші ͡гүндөлүгүмнүң бірінші томұ / қырық ͡ полұп ͡ пас^ылып̊ ͡ шықты /// ↑ ^уөлкө ͡ б̊аспасынан шықты // ^йекі мыңыншы жылы ↓ /// ↑ ал ^йенді сонұң ^йекі томұ / баспағ'әзір тұр → // компүтөрге ͡ б̊астырып ͡ қойдұм → // бірағ ^уонұ / әзір ͡ б̊астырып̊ ͡ шығарұуға ͡ гөмөк ͡ перетін → // қаражат ͡ перетін демеушү жоқ ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Бір мыңы Қалима апаларың көзі тірісінде, картатека жасап берген еді. Ал одан кейін кітаптарға картатека жасауға менің жағдайым жетпей, уақытым жоқ, қолым тимейді деген сияқты мынау үйіліп тұрған, мынау тұрған кітаптар осы қолтаңбасы бар кітаптар. Сосын ана жақта бір шкаф толы кітап тұр. Мінеки қазіргі маған жиналған қолтаңбаның саны 1500 ден асты. Ал мұны мен сұрап алып жатқаным жоқ, әркімдер өздері сыйлаған. Қазіргі дәрежеге жетуіме сол кісінің ерен еңбегінің арқасында мен осы дәрежеме жетіп едім... Сол адамды мен қалай ұмытайын.	↑ бірмыңыны қалима апаларың көзі тірісінде → / картатека жасап берген ^йед ↓ /// ал ^уодан кейін кітәптарға картатека жасауға менің жағдайм жетпей → // ұуақытым жоқ → // қолым тимейд деген сыйақты мынау үйүліп тұрған → // мынау тұрған кітәптар ^уосы қолтаңбасы бар кітәптар ↓ /// ↑ сосын ана жақта бір шкаф толы кітап тұр ↓ /// ↑ мінеки кәзіргі маған жиналған қолтаңбаның саны мың бешшүзден асты ↓ /// ↑ ал мұны мен сұрап алып жатқаным жоқ → // әргімдер ^уөздері сыйлаған ↓ /// қәзіргі дәрежеге жетуіме сол кісінің ^йерен ^йеңбегінің әрқәсында мен ^уосы дәрежеме жетіп ^йедім ↓ ///	▶	↑ бірмыңын / ғалым апаларың ͡ гөзү͡ тірісінде → // картотека жасап͡ перген͡ еді ↓ /// ↑ ал ^уодаңгейің ͡ гітәптарға ͡ гартотека жасауға менің жағдайым жетпей → // ^ұуақытым жоқ → / қолұм тіймейді деген сыйақты / мына / үйүлүп тұрған → // мынау тұрғаң ͡ гітәптар/ ^уосұ ͡ ғолтаңбасы͡ б̊ар ͡ гітәптар /// ↑ сосұн ана ͡ жақта / б̊ір шкаф͡ толұ ͡ гітәп тұр ↓ /// ↑ мінекей ͡ ғәзіргі маған жыйналғаң ͡ ғолтаңбаның саны // мың бешшүздөн асты ↓ /// ↑ ал мұнұ мен / сұраб̊ ͡ алыб̊ жатқаным жоқ → // әргімдер ^уөздөрү сыйлаған ↓ /// ↑ қәзіргі дәрежеге жетүуүмө // солгісінің ^йерен ^йеңбегінің арқасында // мен ^уосұ дәрежеме жетіб̊ ͡ едім ↓ ///
Нұршайықов Әзілхан	Сол адам туралы сол 4 жыл жылап отырып жаздым. Менен басқа енді әйелі туралы жазған кітап жазғандар бар . Олар Асанәлі Әшім жазды тағы-тағы басқалар шығар бірақ көп емес. Өзінің әйелі туралы жазған қазақта мақал бар: «Жаман еркек әйелін мақтайды» деген. Ол енді мақал болса бола берсін, өзім жаман болсам болайын, бірақ әйелімнің жақсылығын жасырмайын деп, ұлтқа үлгі болсын, ұрпаққа өнеге болсын деп, сол кісінің маған деген махаббаты, еркекке ер азаматқа деген махаббаты, елге деген, көршіге, досқа деген сүйіспеншілігі сыйластығының барлығын, ұлттық қасиетке жататын жақсы қасиеттерінің барлығын осы кісінің бойынан табылып еді, тауып едім, сол тапқанымды қағазға түсірдім .	↑ сол адамды мен қалай ұмұтайын ↓ /// ↑ сол адам туралы сол төрт жыл жылап ^уотырып жаздым /// ↑ менен басқа ^йенді әйелі туралы жазған кітәп жазғандар бар ↓ /// ↑ ^уолар асанәлі әшім жазды тәғы-тәғы басқалар шығар бірақ көб ^йемес ↓ /// ↑^уөзүнің әйелі туралы жазған → // қазақта мақал бар: «жаман эркек әйелін мақтайды» деген ↓ /// ↑ ^уол ^йенді мақал болса бола берсін → // ^уөзім жаман болсам болайын → // бірәқ әйелімнің жақ̊сылығын жасырмайын деп → // ұлтқа үлгі босын → // ұрпаққа ^уөнөге босын деп → // сол кісінің маған деген мәхәббаты → // эркекке ^йер азаматқа деген махаббаты → // ^йелге деген → / көршіге → / досқа деген сүйіспеншілігі сыйластығының барлығын → // ұлттұқ қасиетке жататан жақ̊сы қасиеттерінің барлығын ^уосы кісінің бойынан таб̊ылып ^йеді → // тауұп ^йедім → // сол тапқанымды қағазға түсірдім ↓ ///	▶	сол адамды / мең ͡ ғалай ұмұтайын ↑ /// ↑ сол адам тұуралы // сол төрт жыл жылап ^уотұрұб̊ ͡ жаздым ↓ /// ↑ менем ͡ басқа ^йенді /әйелі тұуралы жазғаң ͡ гітәб̊ ͡ жазғандар͡ б̊ар ↓ /// ^уолар асанәлі әшім жазды // тағы-тағы ͡ б̊асқалар шығар // б̊ірақ көб̊͡ емес ↓ /// ↑ ^уөзүнүң әйелі тұуралы жазған → // қазақта мақал͡ б̊ар → // жаман ^йеркек / әйелін мақтайды» деген ↓ /// ↑ ^уол ^йенді мақал болса ͡ б̊ола͡ б̊ерсін → // ^уөзүм жамам ͡ болсам ͡ болайын → // бірақ / әйелімнің жақ̊сылығын жасырмайын деп → // ұлтқа / үлгү ͡ б̊олсұн → // ұрпаққа ^уөнөгө ͡ б̊олсұн деп → // солгісінің маған деген махаб̊аты // ^йеркекке / ^йер азаматқа деген махаб̊аты → // ^йелге деген → // көршүгө → / досқа деген сүйүспөншүлүгі / сыйластығының барлығын → // ұлттұқ қәсійетке / жаттан жақ̊сы қәсійеттерінің барлығы / ^уосұгісінің бойұнан таб̊ылып ^йеді → // тауұб̊͡ едім → // сол тапқанымды қағазға түсүрдүм → ///
Нұршайықов Әзілхан	Елім аман болса екен, қазақ халқы аман болса екен, қазақ ұлты аман болса екен. Қазір мінеки үлкен саясат жүріп жатыр, ұлттардың өшіп кетуі мүмкін, жойылып кетуі мүмкін, деген үлкен саясат әңгімелер айтылып жатыр ғой, соның бәрінен қазақ халқы аман-есен өтіп, мәңгі сақталып қалса екен деп тілеймін. Ең үлкен арманым осы . Одан басқа тіршілік жағынан арманым жоқ. Бала-шағам бар, немерелерім бар, шөберелерім бар, сондықтан халқыма адал еңбек еттім қызметім бар, қызметім болды.	↑ ^йелім аман болса ^йекен → // қәзаққалқы аман болса ^йекен → // қазақ ұлтұ аман болса ^йекен ↓ /// ↑ қәзір мінеки үлкен сайасат жүрүп жатыр → // ұлттардың ^уөшіп кетуі мүмкін → // жойылып кетуі мүмкін → // деген үлкен сайасат әңгімелер айтылып жатырғой → // соның бәрінен қазаққалқы аман-есен ^уөтіп → // мәңгі сақталып қалса ^йекен деп тілеймін /// ↑ ^йЕң үлкен арманым ^уосы ↓ /// ↑ ^уодан басқа тіршілік жағынан арманым жоқ /// ↑ бала-шағам ͡ бар → // немерелерім ͡ бар → / ^йеттім қызметім ͡ бар → // қызметім болды ↓ ///	▶	↑ ^йелім амам͡ болс'екен → // қазақ͡ халқы / амам͡ болс'екен → // қазағ͡ ұлтұ амам͡ болс'екен → /// ↑ қәзір мінекей үлкөн сайасат ͡шүрүп̊ жатыр → // ұлттардың ^уөшүп кетүуү мүмкүн → // жойұлұп кетүуү мүмкүн → // деген үлкөн сайасат / әңгімелер айтылып͡ жатырғой → // сонұң бәр^інен / қазаққалқы аман-есен ^уөтүп → // мәңгі сақталып қалса ^йекен деп тілеймін /// ↑ ^йең͡ үлкөн арманым ^уосұ → /// ↑ ^уодам ͡ басқа тіршілік͡ жағ^ынан арманым жоқ /// ↑ балашағам ͡ бар → // немерелерім ͡ бар → // шөб̊өрөлөрүм ͡ бар → // сондұқтаң ͡ ғалқым'адал ^йеңбек ^йеттім → // қызметім ͡ бар → / қызметім ͡ болдұ ///
Нұршайықов Әзілхан	Содан соң халықтың ықыласы бар менде, осының бәрі мен үшін үлкен бақыт, ең үлкен бақыт кеше Отан соғысында 786 күн зеңбірікпен жауды жайпап жүріп аман-есен қалғаным, екінші үлкен бақытым өзімнің жан-жарыма 9 жыл ғашық болған қызыма үйленіп, 54 жыл бірге бақытты өмір сүргенім, үшінші бақытым бала-шағаларым, немерелерім үрім-бұтақ өсіріп ұлтымның өсуіне үлес қосқаным, мінеки осылардың бәрін қорыта келгенде мен тек қана ұлтым аман болса екен деп қана тілеймін.	↑ сонсон халықтың ықыласы бар менде → // ^уосының бәрі мен үшін үлкен бақыт → // ^йең ͡ үлкен бақыт кеше ^уотан соғысында жетіжүссексен алты ͡ гүн зеңбірікпен жауды жәйпап жүріп аман ^йесен қәлғаным → // ^йекінші үлкен бақытым ^у өзімнің жән-жәрыма тоғұжжыл ғашық болғаң ͡ ғызыма үйленіп → // ^йелутөрт жыл бірге бақытты ^уөмүр сүргенім → // үшінші бақытым бала-шәғаларым → // немерелерім үрүм-бұтақ ^уөсіріп ұлтымның ^уөсуіне үлес қосқаным → // мінеки ^уосылардың бәрін қорыта келгенде мен текқана ұлтұм аман болса ^йекен депқана тілеймін ↓ ///	▶	↑ содан͡ соң / халықтың ық^ыласы ͡ б̊ар менде → // ^уосұнұң бәрі / менүшүн үлкөм ͡ бақыт → // ^йең үлкөм ͡ бақыт // кеше ^уотан соғұсұнда /жетіжүс͡ сексеналты͡ гүн / зеңбірікпен жаудұ жайпаб̊ ͡ жүрүб̊ // аман-есең ͡ ғалғаным → // ^йекінші / үлкөн бақытым // ^уөзүмнүң жан-жар^ыма // тоғұжжыл ғашық ͡ полғаң͡ ғыз^ым / үйлөнүп → // ^йелүу ͡ төртшыл бірге / б̊ақытт'өмүр сүргөнүм → // үшүншү ͡ б̊ақытым ͡ балашағаларым → / немерелерім үрүм-бұтақ ^уөсүрүб̊ ͡ ұлтұмнұң ^уөсүуүнө / үлөс қосқаным → // мінекей ^уосұлардың бәрің ͡ ғорұта͡ гелгенде // мен текқана / ұлтұм амам ͡ болса ^йекен депқана тілеймін → ///
Смайылов Әлихан	Ең біріншіден, Ресей біздің үлкен көрші мемлекет. Біздің сауда-экономикалық серіктес мемлекет, сондықтан біз бұл мемлекетпен ары қарай ынтымақтастықты ұлғайтамыз. Ресеймен бірге бізде тарихи және сауда-экономикалық байланыстарымыз өте тығыз.	↑^йең біріншіден// ^іресей біздің үлкен/ көрші мем^ілекет↓/// ↑біздің сауда-экономикалық серіктес мемлекет//→ сондықтан / біз бұл мемлекетпен//→ ары ͡ ғарай ынтымақтастықты ұлғайтамыз↓/// ↑^іресеймен бірге/ →бізде тарихи және сауда-экономикалық байланыстарымыз →/ ^уөте тығыз↓///	▶	↑^йең біріншіден // ^іресей біздің үлкөң ͡ гөршү ͡ мем^ілекет ↓/// ↑біздің сауд'економійкалық̊ ͡ серіктес мем^ілекет//→ сондұқтам ͡ біз ͡ б̊ұл мем^ілекетпен//→ ары͡ ғарай ынтымақтастықты / ұлғайтамыз ↓/// ↑^іресеймем͡ бірге/ →бізде тарійхій және сауда ^йекономійкалық ͡ пайланыстарымыз →/ ^уөтө ͡ тығыз↓///
Смайылов Әлихан	Ресейде болған әртүрлі жағдай әрине, бізге өзінің әсерін тигізеді. Мысалы, биылғы жылдың басында геосаяси оқиғалар орын алды. Бұл мәселелер бізге тікелей әсерін көрсетіп жатыр. Сондықтан біз тиісті дағдарысқа қарсы іс-шаралар кешенін қабылдадық. Жыл соңына дейін нақты шараларымыз бар, ол жүйелі және жедел шаралар. Мысалы, Ұлттық банкпен бірлескен шаралар шеңберінде біз теңгенің айырбас бағамын тұрақтандыру бойынша бірқатар шешімдер қабылдадық. Мысалы, теңгелік депозиттерді қолдау мемлекеттен шетел валютасын шығаруға шектеу қою мәселен. Соның арқасында қазір өздеріңіз көріп отырсыздар, теңгенің айырбас бағамы салыстырмалы тұрақты болып отыр.	↑^іресейде болған// әртүрлі жағдай // әрине/→ бізге ^уөзінің әсерін тигізеді↓/// ↑мысалы/ биылғы жылдың басында//→ геосайасій ^уоқиғалар ^уорын алды↓/// ↑бұл мәселелер /бізге //тікелей әсерін көрсетіп атыр↓/// ↑сондықтан біз/ тиісті дағдарысқа қарсы/ іс-шаралар кешенін қабылдадық / жыл соңына дейін //→нақты шараларымыз бар↓// ^уол жүйелі және жедел шаралар↓/// ↑ мысалы/ ұлттық банкпен бірлескен шаралар шеңберінде // →біс теңгенің айырбас бағамын тұрақтандыру бойынша// →бірғатар шешімдер қабылдадық↓/// ↑мысалы/ теңгелік депозиттерді қолдау// →мемлекеттен / шетел валүутасын шығаруға/ шектеу қойұу// мәселен↓/// ↑соның арқасында /казір ^уөздеріңіз көріп ^уотырсыздар→// теңгенің айырбас бағамы// →салыстырмалы тұрақты болып атыр↓///	▶	↑^іресейде͡ б̊олған// әртүрлү͡ жағдай // әрійне/→ бізге ^уөзүнүң әсерін тійгізеді↓/// ↑мысалы/ быйыл жылдың басында//→ геосайасый ^уоқыйғалар ^уорұн алды↓/// ↑бұл мәселелер /бізге //тікелей әсерің͡ гөрсөтүб̊͡ жатыр↓/// ↑сондұқтам ͡ біз/ тійісті дағдарысқа ͡ ғарсы/ ішшаралар ͡ гешенің ͡ ғаб̊ылдадық / жыл соң^ұна ͡ дейін //→нақты шараларымыз ͡ б̊ар↓// ^уол жүйөлү және жедел шаралар↓/// ↑мысалы/ ұлттұқ͡ паңкпем ͡ бірлескен шаралар шеңберінде // →біз теңгенің айырб̊ас͡ пағамын тұрақтандырұу͡ б̊ойұнша// → бірғатар шешімдер͡ ғаб̊ылдадық↓/// ↑мысалы / теңгелік депозійттерді͡ ғолдау// →мем^ілекеттен / шетел вал^үутасын шығарұуға/ шектеу͡ ғойұу// мәселен↓/// ↑сонұң арқасында /қәзір ^уөздөрүңіз ͡ гөрүп ͡ отұрсұздар →// теңгенің айырб̊ас ͡ пағамы// →салыстырмалы тұрақты͡ б̊олұп ͡ жатыр↓///
Смайылов Әлихан	Инфляцияға қарсы кешенді шаралар жоспарын қабылдадық. Енді барлық жерде инфляция қазір орын алып отыр, бірақ дегенмен, біз күнделікті түрде мониторинг жүргізіп, тиісті шараларды қабылдап отырмыз. Сонымен бірге мынау сауда-саттыққа байланысты логистикалық мәселелер туындап жатыр. Мысалы, соңғы бір мысал келтірейін, мынау КТК мұнай құбыры бойынша Новороссийсктегі аудандық соты сол КТК-ның жұмысына шектеу қойып, бір айға 5-шілде күні, 6-шілде күні біз өзіміздің жаңағы ресейлік әріптесіміз үкімет төрағасымен байланысып, сол күні біз бұл мәселені шештік. КТК құбырының жұмысы штаттық режимде жүруде, ешқандай шектеу мұнайдың экспортына қойылған жоқ.	↑инфлійаційаға қарсы// →кешенді шаралар жоспарын қабылдадық↓/// ^йенді барлық жерде↑ //инфлійаційа казір ^уорын алып ^уотыр//→ бірақ дегенмен біз/ күнделікті түрде маниторинг жүргізіп//↑ тиісті шараларды қабылдап ^уотырмыз↓/// ↑сонымен бірге мынау/→ сауда-саттыққа байланысты// →лагистикалық мәселелер туындап атыр↓/// ↑мысалы/ соңғы бір мысал келтірейін// →мынау/ ктк мұнай құбыры бойынша// →новороссийсктегі аудан соты// сол ктк-ның жұмысына шектеу ͡ ғойып//→ бір айға/ бесінші шілде гүні// алтыншы шілде гүні//→ біз ^уөзіміздің жаңағы/ ^іресейлік әріптесіміз//→ үкімет төрағасымен байланысып//↑ сол ͡ гүні біз бұл мәселені шештік↓/// ↑ктк құбырының жұмысы /штаттық ^ірежимде жүруде↓// ішқандай шектеу/ →мұнайдың экспортына қойылған жоқ↓///	▶	↑ійнфілатčыйаға͡ ғарсы// →кешенді шаралар жоспарың͡ ғаб̊ылдадық↓/// ^йенді ͡ б̊арлығ ͡ жерде↑ //ійнфілатčыйа ͡ ғәзір ^уорұн алып ͡ ^уотұр//→ бірағ ͡ дегеммем ͡ біз/ күндөлүктү ͡ түрдө монійторійңг жүргүзүп//↑ тійісті шараларды͡ ғаб̊ылдап ^уотұрмұз↓/// ↑сонұмембірге мынау/→ сауда-саттыққа ͡б̊айланысты// →логійстійкалығ ͡ мәселелер тұуұндаб ͡ жатыр↓/// ↑мысалы/ соңғұ͡ б̊ір мысал͡ гелтірейін// →мынау/ ктк мұнай ғұб̊ұрұ͡ б̊ойұнша// →новороссійсктегі / аудан сотұ// сол ктк-ның жұмұсұна шектеу ͡ ғойұп//→ бір айға/ бесінші шілде ͡ гүнү// алтыншы шілде ͡ гүнү//→ біз^уөзүмүздүң жаңағы / ^іресейліг ͡ әріптесіміз//→ үкүмөт төрағасымем͡ байланысып//↑ сол гүнү͡ б̊із // бұл мәселені шештік↓/// ↑ктк құб̊ұрұнұң жұмұсұ /штаттығ ^ірежіймде жүрүудө↓// ^йешқ̊андай шектеу/ →мұнайдың ек̊спортұна / ғойұлған ͡ жоқ↓///
Смайылов Әлихан	Өнеркәсіп өндірісіне келетін болсақ, біз арнайы отандық кәсіпорындарды және импортты алмастыру бойынша инвестициялық жобаларды іске асыру және экспортты ұлғайтуға арнайы бағдарлама қабылдадық. Сол бағдарламаның шеңберінде 700-ден астам инвестициялық жобалар іске асырылады. Сол жобалардың негізінде біздің импорттың көлемі 4 миллиард долларға дейін азаяды және экспорттың көлемі 9 миллиард долларға өседі деген болжамдамыз. Сонымен бірге кәсіпкерлікті дамыту бойынша бірқатар нақты шаралар іске асырылуда. Халықтың табысын арттыруға арнайы бағдарлама қабылданды. Сондай-сондай мәселелер күнделікті біздің өкіметтің жұмысы деп айтуға болады.	^уөнеркәсіп ^уөндірісіне келетін болсақ↑// біс/ арнайы ^уотандық кәсіпорындарды// →және импортты алмастыру бойынша // инвестиційалық жобаларды іске͡ асыру→// және экспортты ұлғайтуға // арнайы бағдарлама қабылдадық↓/// сол бағдарламаның шеңберінде →// жетіжүзден астам инвестиційалық жобалар // іске ͡ асырылады↓/// сол жобалардың негізінде//→ біздің импорттың көлемі // төрт милард долларға дейін азайады↓// және экспорттың көлемі // тоғыз милард долларға ^уөседі деген / болжамдамыз↓/// сонымен бірге/ кәсіпкерлікті дамыту бойынша→// бірғатар нақты шаралар/ іске͡ асырылуда↓/// халықтың табысын арттыруға// арнайы бағдарлама қабылданды// ы...сондай-сондай мәселелер //күнделікті біздің ^уөкіметтің // жұмысы деп айтуға болады↓///	▶	^уөнөргәсіп^уөндүрүсүнө ͡ гелетім ͡ болсақ↑// біз/ арнайы ^уотандық кәсіпорұндарды// →және іймпортты алмастырұу ͡ б̊ойұнша // ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алард'іске ͡ ас^ырұу→// және ек̊спорттұ ͡ ұлғайтұуға // арнайы͡ б̊ағдарлама͡ ғаб̊ылдадық↓/// сол бағдарламаның шеңберінде →// жетіжүздөн астам ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алар // іске ͡ ас^ырылады↓/// сол жоб̊алардың негізінде//→ біздің іймпорттұң͡ гөлөмү // төрт мійллійард долларға ͡ дейін ͡ азайады↓// және ек̊спорттұң ͡ гөлөмү // тоғұз мійллійард долларға ^уөсөдү ͡ деген / болжамдамыз↓/// сонұмембірге/ кәсіпкерлікті дамытұу͡ б̊ойұнша→// бірғатар нақты шаралар/ іске͡ ас^ырылұуда↓/// халықтың таб̊ысын арттырұуға// арнайы͡ б̊ағдарлама͡ ғаб̊ылданды// сондай-сондай мәселелер //күндөлүктү͡ б̊іздің ^уөкүмөттүң // жұмұсұдеб̊ ͡ айтұуға ͡ б̊олады↓///
Смайылов Әлихан	Ең біріншіден айту керек, бұл инфляцияның қарқынды өсу мәселесі ол дүние жүзінде болып жатқан жағдай. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында бағаларының өсуі 8,8 процентті құрап отыр. Еуроодақ мемлекеттерінде инфляцияның деңгейі 8,6 процентті құрап отыр. Көршілес елдерде де бағаның өсуі орын алып отыр.	↑^йең біріншіден / айту герек// бұл/ инфлійаційаның қарқыны// →^уөсу мәселесі ^уол/ →дүние жүзінде болып жатқан жағдай↓/// ↑мысалы/ америка құрама штаттарында бағаларының ^уөсуі//→ сегізбүтінсегіз працентті құрап ^уотыр↓/// ^йеуроодақ мемлекеттерінде инфлійаційаның деңгейі →// сегізбүтін ^уоннаналты працентті құрап ^уотыр↓/// ↑көршілес ^йелдерде де→/ бағаның ^уөсуі ^уорын алып ^уотыр↓///	▶	↑^йең біріншіден / айтұу ͡ герек// бұл/ ійнфілатčыйаның ͡ ғарқыны// →^уөсүу мәселесі ^уол/ →дүнүйөжүзүндө͡ б̊олұб̊ жатқан жағдай↓/// ↑мысалы/ амерійка͡ ғұрама штаттарында ͡ б̊ағаларының ^уөсүуү//→ сегізб̊үтүнсегіз просентті͡ ғұрап͡ ^уотұр↓/// ^йеуроодағ ͡ мем^ілекеттерінде ійнфілатčыйаның деңгейі →// сегізб̊үтүн ^уоннаналты процентті ͡ ғұрап ^уотұр↓/// ↑көршүлөс ^йелдерде ͡ де→/ бағаның ^уөсүуү ^уорұн алып ^уотұр↓///
Смайылов Әлихан	Біріккен Ұлттар Ұйымының қасындағы азық-түлік ұйымының деректері бойынша, дүние жүзінде азық-түліктердің бағалары бір жылдың ішінде 34 процентке өсіп отыр. Бұл дүние жүзінде болып жатқан жағдай, неге десеңіз ол мынау пандемиядан басталды. Содан кейін міне, әртүрлі геосаяси жағдайлар болып жатыр. Әр мемлекет әртүрлі шектеулер қойып жатыр. Логистикалық проблемалар бар, осының негізінде дүние жүзінде бағалар өсуде. Бізде де инфляцияның деңгейі қазір 14 жарым процентті құрады, бірақ дегенмен біз бұл бағалардың негізсіз өсуіне жол бермеу үшін және бағаларды ары қарай төмендету үшін біз арнайы инфляцияға қарсы іс-қимыл жоспарын қабылдап, жылдың басынан бері іске асырудамыз. Оның ең бірінші жүйелі шара ол ішкі нарықты толығымен ішкі азық-түлікпен қамтамасыз ету.	біріккен ұлттар ұйымының қасындағы→ //азық-түлүк ұйымының деректері бойынша// дүниежүзінде/→ азық-түліктердің бағалары // →бір жылдың ішінде ^уотыстөрт працентке ^уөсіп ^уотыр↓ /// бұл дүниежүзінде / →болып жатқан жағдай↓// неге десеңіз/ ^уол мынау//→ пандемійадан басталды↓/// содаң гейін/ міне// әртүрлі геосайаси жағдайлар болып жатыр↓/// әр мемлекет /әртүрлі шектеулер қойып жатыр// логистикалық проблемалар бар↓/// ↑^уосының негізінде //дүние жүзінде бағалар ^уөсуде↓/// ↑бізде де инфлійаційаның деңгейі кәзір // ^уонтөрт жарым працентті құрады↓/// ↑бірақ дегенмен/ біс// бұл бағалардың негізсіз ^уөсуіне жол бермеу үшін// және бағаларды арғарай төмендету үшін→ //біс арнайы/ инфлійаційаға қарсы іс-қимыл жоспарын қабылдап→// жылдың басынан бері іске асырудамыз↓/// ↑^уоның ^йең бірінші/ жүйелі →шара // ^уол/ ішкі нарықты толығымен→ ішкі азық-түлікпен //^у отандық ^уөніммен қамтамасыз ^йету↓///	▶	біріккен ұлттар ұйұмұнұң ͡ ғасындағы→ //азық-түлүг ͡ ұйұмұнұң деректері ͡ б̊ойұнша// дүнүйөжүзүндө/→ азық-түлүктөрдүң бағалары // →бір жылдың ішінде ^уотұзтөрт просентке ^уөсүп ͡ отұр↓ /// бұл дүнүйөжүзүндө / →болұб̊ жатқан жағдай↓// неге ͡ десеңіз/ ^уол мынау//→ пандемійадам͡ басталды↓/// содаңгейін/ міне// әртүрлү геосайасый жағдайлар // болұб̊ ͡ жатыр↓/// әр ͡ мем^ілекет /әртүрлү шектеулер ғойұб̊͡ жатыр// логійстійкалық проблемалар ͡ б̊ар↓/// ↑^уосұнұң негізінде // дүнүйөжүзүндө͡ б̊ағалар ^уөсүудө↓/// ↑бізде ͡ де / ійнфілатčыйаның деңгейі ͡ ғәзір // ^уонтөрт ͡ шарым просентті͡ ғұрады↓/// ↑бірағ ͡ дегеммен/ біз// бұл бағалардың негіссіз ^уөсүуүнө / жолбермеу͡ үшүн // және ͡ б̊ағаларды / ары ͡ ғарай төмөндөтүу͡ үшүн → //біз арнайы/ ійнфілатčыйаға͡ ғарсы / іс-қыймыл жоспарың͡ ғаб̊ылдап→// жылдың басынам͡ бері / іск'асырұудамыз↓/// ↑^уонұң ^йең бірінші/ жүйөлү ͡ шара // ^уол/ ішкі нарықты толұғұмен→ ішкі / азық-түлүкпөн // ^уотандық ^уөнүммөн //қамтамасыз ͡ ^йетүу↓///
Смайылов Әлихан	Ол үшін біз жыл басынан бері мына ауыл шаруашылығына көрсететін қаржылай көмекті екі есе ұлғайтып, мысалы, мына көктемдегі егіс пен мынау күздегі жинау жұмыстарына біз қаржыны 70 миллиардтан 140 миллиардқа дейін жеткіздік. Форвардтық сатып алу шараларына оған да екі есе 40 миллиардтан 80 миллиардқа дейін ұлғайттық.	↑^уол үшін біз/ жыл басынан бері→// мына ауыл шаруашылығына көрсететін →//қаржылай көмекті /^йекі ^йесе ұлғайтып↑/ мысалы/ мына көктемдегі ^йегіс пен /→мынау күздегі/ жинау жұмыстарына ↑//біс/ қаржыны жетпіс милардтан жүзқырық милардқа дейін жеткіздік↓/// ↑форвардтық сатып алу шараларына→// ^уоған да ^йекі ^йесе→/ қырық милардтан сексен милардқа дейін ұлғайттық↓///	▶	↑^уол үшүм біз/ жыл басынам͡ бері→// мына /ауұлшарұуашылығына көрсөтөтүн →//қаржылай ͡ гөмөктү / ^йек'есе ͡ ұлғайтып ↑/ мысалы/ мына ͡ гөктөмдөгү ^йегіс пен /→мынау͡ гүздөгү жыйнау ͡ жұмұстарына ↑//біз/ қаржыны жетпіс мійллійардтан жүзғырығ ͡ мійллійардқа дейін жеткіздік↓/// ↑форвардтық сатыб̊͡ алұу шараларына→// ^уоған ͡ да ^йек'есе→/ қырығ ͡ мійллійардтан сек̊сен мійллійардқа ͡ дейін ұлғайттық↓///
Смайылов Әлихан	Жалпы, биыл ауыл шаруашылығына деген қаражаттың көлемі 300 миллиардтай болатын болса, біз бюджетті нақтылаған кезде көктемде оны екі есе ұлғайттық мысалы. Сол қаржы отандық өнімді өндіруге оң ықпалын береді. Сонымен бірге біз апта сайын өкіметте селектрлік режимде бұл мәселені өңірлермен талқылаймыз. Тағы да бірнеше жедел шаралар қабылдаудамыз. Ол біріншіден, мына сауда-саттыққа байланысты кейбір кедергілерді жою. Екіншіден, мынау тұрақтандыру қорларына қосымша қаржы бөліп, сол қорларды толығымен құру, өңірлерде айналым схемасы деген арнайы тәсіл бар. Соның нәтижесінде отандық өнім шығарушылар біздің сауда жүйелеріне тұрақты баға мен тиісті азық-түлікті қамтамасыз етеді.	↑жалпы/ биыл ауыл шаруашылығына деген қаражаттың көлемі//→ үшшүз милардтай болатын боса↑// біз бійуджетті нақтылаған кезде//→ көктемде/ ^уоны ^йекі ^йесе ұлғайттық мысалы↓/// ↑сол қаржы/ ^уотандық ^уөнімді ^уөндіруге// →^уоң ықпалын береді↓/// ↑сонымен бірге// біс/ апта сайын ^уөкіметте селектрлік режимде→ // бұл мәселені ^уөңірлермен талқылаймыс↓// тағы да бірнеше/ →жедел шаралар қабылдаудамыс↓/// ↑^уол/ біріншіден// мынау сауда-саттыққа байланысты→ /кейбір кедергілерді жойұу// ^йекіншіден/ →мынау тұрақтандыру қорларына→// қосымша қаражат бөліп↓// сол қорларды толығымен құрұу↑// ^уөңірлерде айналым схемасы деген арнайы тәсіл бар↓// соның нәтижесінде/ →^уотандық ^уөнім шығарушылар// →біздің сауда жүйелеріне //тұрақты баға мен /тиісті азық-түлікті қамтамасыз ^йетеді↓///	▶	↑жалпы/ быйыл / ауұлшарұуашылығына дегең ͡ ғаражаттың͡ гөлөмү//→ үшжүз мійллійардтай болатым͡ болса↑// біз͡ б̊үуджөттү нақтылағаң ͡ гезде //→ көктөмдө/ ^уонұ ^йек'есе ұлғайттық / мысалы↓/// ↑сол ͡ ғаржы/ ^уотандық ^уөнүмдү ^уөндүрүугө// →^уоң ықпалым ͡ береді↓/// ↑сонұмембірге// біз/ апта ͡ сайын ^уөк^үметте селектрліг ^ірежімде→ // бұл мәселені ^уөңүрлермен талқылаймыз↓// тағы ͡ да ͡ б̊ірнеше/ →жедел шаралар ͡ ғаб̊ылдаудамыз↓/// ↑^уол/ біріншіден// мынау сауда-саттыққа ͡ б̊айланысты→ /кейб̊ір ͡ гедергілерді ͡ жойұу// ^йекіншіден/→мынау тұрақтандырұу͡ ғорларына→// қосұмша͡ ғаражатпөлүп↑// сол ͡ ғорларды толұғұмең ͡ ғұрұу↓// ^уөңүрлөрді айналым ^ысхемасы деген арнайы тәсіл ͡ б̊ар↓// сонұң нәтійжесінде/ →^уотандық ^уөнүм ͡ шығарұушұлар// →біздің сауда жүйөлөрүне //тұрақты ͡ б̊аға мен /тійісті азық-түлүктү қамтамасыз ^йетеді↓///
Смайылов Әлихан	Сонымен бірге монополияға қарсы реттеу шараларын күшейтудеміз. Былтыр тағы да біз заңнамаға арнайы мынау сауда үстемесі 15 проценттен аспау керек деген норманы қабылдадық. Сол үстеме әрбір сауда орталығында сауда жеріндеӘлеуметтік маңызы бар тауарларға ғана қатысты солардың сауда үстемесі 15 проценттен аспау керек. Сол норманы біз мониторингін күшейтудеміз. Осының барлығы, біз ойлаймыз бағаларды тұрақтандыруына өз оң ықпалын береді деп.	сонымен бірге /монополійаға қарсы реттеу шараларын күшейтудеміс↓/// ↑былтыр тағы да /біз //заңнамаға арнайы/ →мынау сауда үстемесі // →^уомбеспраценттен аспау керек// деген норманы қабылдадық↓/// ↑сол үстеме//→ әрбір сауда ^уорталығында /сауда жерінде↓/// ↑^уол әлеуметтік маңызы бар // тауарларға қатысты шығар↓/// ↑әлеуметтік маңызы бар →/тауарларға ғана қатысты//→ солардың сауда үстемесі ^уомбес праценттен аспау герек↓/// ↑сол норманы/ →біс мониторингін күшейтудеміз↓/// ↑^уосының барлығы// біз ^уойлаймыз/→ бағаларды тұрақтандыруына// ^уөз^уоң ықпалын /береді деп↓ ///	▶	сонұмембірге /монополыйаға͡ ғарсы / ^іреттеу шараларың ͡ гүшөйтүудөмүз↓/// ↑былтыр тағы ͡ да ͡ б̊із //заңнамаға /арнайы / →мынау сауда / үстөмөсү // →^уомбес просенттен аспау͡ герек// деген норманы ͡ ғаб̊ылдадық↓/// ↑сол үстөмө//→ әрб̊ір сауда ^уорталығында /сауда жерінде↓/// ↑^уол әлеумөттүг ͡ маңызы ͡ б̊ар // тауарларға ͡ ғатысты шығар↓/// ↑әлеумөттүг ͡ маңызы͡ б̊ар →/тауарларғағана͡ ғатысты//→ солардың сауда͡ үстөмөсү ^уомбес просенттен аспау ͡ герек↓/// ↑сол норманы/ →біз моныйторыйңгің͡ гүшөйтүудөмүз↓/// ↑^уосұнұң барлығы// біз ^уойлаймыз/→ бағаларды тұрақтандырұуұна// ^уөз ^уоң ықпалын /береді деп↓ ///
Смайылов Әлихан	Иә, индустриалдық инновациялау бағдарлама шеңберінде, ол енді 2010 жылдан бері келе жатқан бағдарлама, 1700-дей жоба іске асырылды. Соның нәтижесінде 150 мыңнан астам тұрақты жұмыс орны ашылды. Соның арқасында өңдеу өнеркәсіптің үлесі экономикамызда 11 проценттен 14 процентке дейін ұлғайды. Сонымен бірге өңдеу өнеркәсібінің өнімі 6 есе өсіп, 17 триллион теңгені құрады.	↑иә/ индустриалдық инноваційалау бағдарлама шеңберінде→// ^уол ^йенді ^йекімың ^уоныншы жылдан бері келе жатқан бағдарлама→// бірмыңжетіжүздей жоба іске асырылды↓/// ↑соның нәтижесінде /жүзелүу мыңнан астам →//тұрақты жұмыс^у орны ашылды↓/// ↑соның арқасында /^уөңдеу ^уөнеркәсіптің үлесі→// экономикамызда ^уомбір праценттен /^уонтөрт працентке дейін ұлғайды↓/// ↑сонымен бірге ^уөңдеу ^уөнеркәсібінің ^уөнімі→/ алты ^йесе ^уөсіп↑// ^уонжеті трилөн теңгені құрады↓/// ↑^уөңдеу ^уөнеркәсібінің экспорты /бірде жеті ^йесеге ^уөсіп// жиырма милард долларды құрады↓///	▶	↑ійә/ ійндұустрыйалдығ ͡ ійноватčійалау ͡ б̊ағдарлама шеңберінде→// ^уол ^йенді ^йекімың ^уонұншұ жылдам ͡ бері ͡ геле ͡ жатқам ͡ бағдарлама→// бірмыңжетіжүздөй жоба / іске асырылды↓/// ↑сонұң нәтійжесінде / жүзөлүу мыңнан астам →//тұрақты жұмұс ^уорн'ашылды ↓/// ↑сонұң ͡ арқасында /^уөңдөу ^уөнөргәсіптің үлөсү→// економыйкамызда ^уомбір просенттен /^уонтөрт просентке ͡ дейін ұлғайды↓/// ↑сонұмембірге ^уөңдөу ^уөнөргәсіб̊інің ^уөнүмү→/ алты ^йесе ^уөсүп↑// ^уонжеті т^ірійллійон теңгені ͡ ғұрады↓/// ↑^уөңдөу ^уөнөргәсіб̊̊інің ек̊спортұ /^йесеге ^уөсүп// жыйырма мійллійард ͡ долларды құрады↓///
Смайылов Әлихан	Өңдеу өнеркәсібінің экспорты 1,7 есеге өсіп, 20 миллиард долларды құрады. Өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестицияның көлемі 4 есе артты. Дәл осы жұмысты біз ары қарай күшейтуіміз қажет, сондықтан біз арнайы индустрия аясында бағдарламаны қабылдадық. Сол бағдарлама шеңберінде 700-ден астам инвестициялық жобалар іске асады. Олардың бірінші кезегінде ол импортты төмендету, сол 700-ден астам инвестициялық жобаны іске асырудың нәтижесінде импорттың көлемі 4 миллиард долларға төмендейді және экспортты ұлғайту 9 миллиард долларға экспорт ұлғаяды деген болжамдамыз. Осы жұмыстың нәтижесінде өңдеу өнеркәсібінің экономикадағы үлесі одан бетер көтеріледі, 15 процентті құрайтын болады.	↑^уөңдеу ^уөнеркәсібіне салынған инвестиційаның көлемі //төрт ^йесе артты↓/// дәл ^уосы жұмысты біз /ары ғарай күшейтуіміз қажет↓/// ↑сондықтан/ біс/ арнайы индустрійа айасында →//бағдарламаны қабылдадық↓/// сол бағдарлама шеңберінде →// жетіжүзден астам/ инвестиційалық жобалар іске асады↓/// ↑^уолардың/ бірінші кезегінде ^уол/ →импыртты төмендету↓// сол/ жетіжүзден астам инвестиційалық жобаны →/іске асырудың нәтижесінде//→ импорттың көлемі төрт милард долларға төмендейді↓// және экспортты ұлғайту↑// тоғыз милард долларға /→экспорт ұлғайат деген болжамдамыз↓/// ↑^уосы жұмұстың/ нәтижесінде//→ ^уөңдеу ^уөнеркәсібінің экономикадағы үлесі ↑//^уодан бетер көтеріледі↓/ ^уомбес працентті құрайтын болады↓///	▶	↑^уөңдөу ^уөнөргәсіб̊іне салыңған ійнвестітčійаның ͡ гөлөмү //төрт ^йес'артты ↓/// дәл ^уосұ жұмұстұ ͡ б̊із /ары ͡ ғарай ͡ гүшөйтүуүмүз ͡ ғажет↓/// ↑сондұқтан/ біз/ арнайы ійндұустрыйа айасында //бағдарламаны ͡ ғаб̊ылдадық↓/// ↑сол бағдарлама шеңберінде →//жетіжүздөн астам/ ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алар іск'асады ↓/// ↑^уолардың/ бірінші ͡ гезегінде ^уол/ →іймпортты ͡ төмөндөтүу↓// сол/ жетіжүздөн астам ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аны →/іск'асырұудұң нәтійжесінде//→ іймпорттұң ͡ гөлөмү төрт мійллійард долларға төмөндөйдү↓// және ек̊спорттұ ͡ ұлғайтұу↑// тоғұз мійллійард долларға /→ек̊спорт ұлғайады дегем ͡ болжамдамыз↓/// ↑^уосұ жұмұстұң нәтійжесінде//→ ^уөңдөу ^уөнөргәсіб̊інің економұйкадағы ͡ үлөсү ↑//^уодам ͡ бетер ͡ гөтөрүлөді↓/ ^уомбес просентті ͡ ғұрайтым ͡ болады↓///
Смайылов Әлихан	Біз мынау ғарыштық мониторинг тәсілі арқылы жердің пайдаланылуын бақылаймыз. Бұл норма былтыр отандық заңнамаға енгізілген. Осы ғарыштық мониторингтің нәтижесінде 40 миллион гектар пайдаланбай жатыр деген ақпаратқа қолымыз жетіп отыр. Оның 95 проценті жайылымдық жерлер, ал енді, жайылым жерлерінің тапшылығы бар екені бәрімізге мәлім, бірақ та оларды енді қайтару мәселесі бір күнде шешілетін мәселе емес. Неге десеңіз, Конституциямызда жеке меншік құқықтары қорғалған, сондықтан сол пайдаланбайтын жерлерді қайтару мәселесі тек сот тәртібімен шешіледі.	↑біс мынау/ ғарыштық мониторинг тәсілі арқылы→ // жердің пайдаланылуын бақылаймыс↓/// ↑бұл норма былтыр //→ ^уотандық заңнамаға ^еенгізілген↓/// ↑^уосы ғарыштық маниторингтің нәтижесінде // қырық милон гектар/→ пайдаланбай жатыр деген ақпаратқа // →қолұмыз жетіп ^уотыр↓/// ↑^уоның тоқ̊санбес праценті жайылым жерлер// →ал ^йенді/ жайылым жерлерінің тап̊шылығы бар ^йекені бәрімізге мәлім↓// бірақ та ^уоларды /^йенді қайтару мәселесі //→бір күнде шешілетін мәселе ^йемес↓/// ↑неге десеңіз/ канституційамызда жеке меншік құқықтары қорғалған↓/// сондықтан сол пайдаланбайтын жерлерді қайтару мәселесі →//тек сот тәртібімен шешіледі↓///	▶	↑біз мынау/ ғарыштығ ͡ моныйторыйңк͡ тәсілі ͡ арқылы → // жердің пайдаланылұуұм͡ бақылаймыз↓/// ↑бұл норма / б̊ылтыр //→^уотандық заңнамаға ^йеңгізілген↓/// ↑^уосұ ғарыштығ ͡ моныйторыйңктің нәтійжесінде // қырығмійллійоң ͡ гектар/→ пайдаламбай ͡ жатыр деген ақпаратқа // →қолұмұжжетіп ^уотұр↓/// ↑^уонұң тоқ̊самбес просенті жайылым жерлер// →ал ^йенді/ жайылым жерлерінің тап̊шылығы͡ б̊ар ^йекені ͡ б̊әрімізге мәлім↓// бірақ ͡ та ^уоларды /^йенді ͡ ғайтарұу мәселесі //→біргүндө шешілетін мәселе ^йемес↓/// ↑неге десеңіз/ констыйтұусыйамызда жекеменшік құқұқтары ͡ ғорғалған↓/// сондұқтан сол пайдаламбайтын жерлерді͡ ғайтарұу мәселесі →//тек / сот тәртіб̊імен шешіледі↓///
Смайылов Әлихан	Біз осы жұмысты арнайы бақылауда ұстап, қазір арнайы комиссияны құрып, биыл бұл жұмысты жандандырамыз. Былтыр мысалы, пайдаланбайтын жерлердің 400 мың гектары қайтарылған болса, биыл біз бұны 5 миллион гектарға дейін жеткіземіз, яғни 12 есе биыл қайтарылатын жердің көлемі ұлғаяды және сол жерлерді нақты пайдаланатын ауылшаруашылық өнімін шығаратын отандық кәсіпкерлерге беру керек. Сондықтан бұл өте маңызды сұрақ.	біз /^уосы жұмысты /арнайы бақылауда ұстап// казір арнайы камиссійаны құрұп// биыл бұл жұмысты жандандырамыз↓/// ↑былтыр мысалы/ пайдаланбайтын жерлердің төртжүзмың гектары /қайтарылған болса// биыл біз бұны/ бес милон гектарға дейін жеткіземіз↓/// ↑йағіни / ^уонекі ^йесе биыл/ қайтарылатын жердің көлемі ұлғайады //және сол жерлерді нақты пайдаланатын// ауылшаруашылық ^уөнімін шығаратын ^уотандық кәсіпкерлерге беру керек↓/// ↑сондықтан бұл ^уөте маңызды сұрақ↓///	▶	біз /^уосұ жұмұстұ арнайы / б̊ақылауд'ұстап // қәзір арнайы ͡ гомійсійаны ͡ ғұрұп// быйыл / бұл жұмұстұ жандандырамыз↓/// ↑былтыр мысалы/ пайдаламбайтын жерлердің төртжш̆үз мың гектары /қайтарылғам͡ болса// быйыл біз ͡ б̊ұнұ/ бес мійллійоң ͡ гектарға ͡ дейін жеткіземіз↓/// ↑йәғ^уній ^уонекі ^йесе ͡ б̊ыйыл/ қайтарылатын жердің͡ гөлөм'ұлғайады //және сол жерлерді нақты пайдаланатын// ауұлшарұуашылық ^уөнүмүн шығаратын //^уотандық кәсіпкерлерге͡ б̊ерүу͡ герек↓/// ↑сондұқтан /бұл ^уөтө маңызды сұрақ↓///
Смайылов Әлихан	Жалпы ауыл шаруашылығына мемлекеттік көмек көрсету - субсидия беру. Ол дүние жүзіндегі бар тәжірибе. Бұған себеп болатыны ол сол ауыл шаруашылық өнімінің шығарылымының ерекшеліктері. Мысалы ауыл шаруашылығына салынатын инвестиция ұзақ мерзімде қайтады, сосын әртүрлі тәуекелдерге байланысты. Мысалы, жаңағы өсімдік, жануарлардың ауруларына байланысты, ауа-райына байланысты, әртүрлі себептерге байланысты. Сондықтан барлық мемлекеттер өздерінің ауыл шаруашылығын қолдайды.	↑жалпы/ ауылшаруашылығына мемлекеттік көмек көрсету//→ субсидійа беру→// ^уол/ дүниежүзіндегі бар тәжірибе↓/// ↑бұған себеп болатыны// ^уол/ →сол ауылшаруашылық ^уөнімінің шығарылымының ^йерекшеліктері↓/// ↑мысалы /ауылшаруашылығына салынатын инвестиційа →//ұзақ мерзімде қайтады↓/// ↑сосын /әртүрлі тәуекелдерге байланысты→// мысалы/ жаңағы ^уөсімдік/ жануарлардың ауруларына байланысты→// ауа-райына байланысты→// әртүрлі себептерге байланысты//→ сондықтан/ барлық мемлекеттер →/^уөздерінің ауылшаруашылығын қолдайды↓///	▶	↑жалпы/ ауұлшарұуашылығына мем^ілекеттік көмөк ͡ көрсөтүу//→ сұубсыйдыйа ͡ б̊ерүу→// ^уол/ дүнүйөжүзүндөгү ͡ б̊ар тәжірійб̊е↓/// ↑бұған себ̊еп͡ полатыны// ^уол/ →сол ауұлшарұуашылық ^уөнүмүнүң шығарылымының ^йерек̊шеліктері↓/// ↑мысалы /ауұлшарұуашылығына салынатын ійнвестітčійа →//ұзағмерзімде қайтады↓/// ↑сосұн /әртүрлү тәуөкелдерге ͡ б̊айланысты→// мысалы/ жаңағы ^уөсүмдүк/ жанұуарлардың аурұуларына ͡ б̊айланысты→// ауарайына ͡ б̊айланысты→// әртүрлү себ̊ептерге͡ б̊айланысты//→ сондұқтан/ барлығ ͡ мем^ілекеттер →//^уөздөрүнің ауұлшарұуашылығың͡ ғолдайды↓///
Смайылов Әлихан	Біріншіден, жаңағыдай инвестициялық тартымдылықты қамтамасыз ету үшін. Екіншіден, ауыл шаруашылығында тұрақты жұмыс істеп, тұрақты жалақы төлеу үшін мынау ауылдық жерлерде 42 процент халық тұратынын ескеретін болсақ, ауыл шаруашылық саласы әлеуметтік маңызы бар сала деп айтуға болады. Сондықтан сол ауыл шаруашылық саласының тұрақты жұмыс істеуі, ол әлеуметтік маңызы бар сұрақ. Сондықтан әрбір мемлекет өзінің ауыл шаруашылығына қаржылай көмек береді және басқа да тәсілдермен тиісті жеңілдіктерді береді. Біз де сондай тәжірибені қолданудамыз, оның үстіне біз қазір айтылғандай бұл көмекті көбейтіп жатырмыз.	↑біріншіден/ жаңағыдай инвестиційалық тартымдылықты /қамтамасыз ^йету үшін→// ^йекіншіден/ ауыл шаруашылығында тұрақты жұмыс істеп→// тұрақты жалақы төлеу үшін→// мынау ауылдық жерлерде→ //қырығекі працент халық тұратынын ^йескеретін болсақ↑// ауылшаруашылық саласы→// әлеуметтік маңызы бар сала деп→/ айтуға болат↓/// ↑сондықтан сол/ ауылшаруашылық саласының тұрақты жұмыс істеуі↑// ^уол/ әлеуметтік маңызы бар сұрақ↓/// ↑сондықтан әрбір мемлекет→ //^уөзінің ауылшаруашылығын //қаржылай көмек береді↓// және басқа да тәсілдермен →//тиісті жеңілдіктерді береді↓/// ↑біз де/ сондай тәжірибені қолданудамыс↓//^у оның үстіне біз казір айтылғандай↑// бұл көмекті көбейтіп атырмыз↓///	▶	↑біріншіден/ жаңағыдай ійнвестітčійалық тартымдылықты /қамтамасыз ͡ ^йетүу ͡ үшүн→// ^йекіншіден/ ауұлшарұуашылығында тұрақты жұмұс істеп// тұрақты жалақы төлөу ͡ үшүн→// мына / ауұлдұқ жерлерде→ //қырығекі просент халық тұратынын ^йескеретім ͡ болсақ↑// ауұлшарұуашылық̊ ͡ саласы→// әлеумөттүг ͡ маңызы ͡ б̊ар сала деп→/ айтұуға ͡ б̊олады↓/// ↑сондұқтан сол/ ауұлшарұуашылық̊ ͡ саласының тұрақты жұмұс ͡ істеуү↑// ^уол / әлеумөттүг маңызы͡ б̊ар сұрақ↓/// ↑сондұқтан әрб̊ір мем^ілекет →//^уөзүнүң ауұлшарұуашылығына /қаржылай / гөмөк͡ переді↓// және ͡ б̊асқа ͡ да тәсілдермен→ //тійісті жеңілдіктерді ͡ б̊ереді↓/// ↑біз ͡ де/ сондай тәжірійб̊ені ͡ ғолданұудамыз↓// ^уонұң үстүнө ͡ б̊із ͡ ғәзір айтылғандай↑// бұл ͡ гөмөктү көб̊ейтіб̊ ͡ жатырмыз↓///
Смайылов Әлихан	Су мәселесі біздің еліміз үшін әрқашан да өзекті мәселенің бірі болып табылады. Сондықтан бұл мәселе бойынша, біз арнайы жұмыс жүргізудеміз. Мына біздің көршілес елдермен тиісті комиссиялар жұмыс тобы құрылған. Біз мысалы ЕврАзЭС па, басқа екіжақты кездесуде ма, әрқашан әріптестерімізбен кездесіп, бұл мәселені бөлек талқылаймыз. Мысалы, биыл біз мынау Сырдария өзенінің бассейні бойынша, төрт елдің арасындағы келісімге қол қойдық. Ол Қазақстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Қырғызстан мемлекеттерімен бірге қол қойдық. Соның нәтижесінде біз қазір Шардара су қоймасына бес миллиард текше метр суды жинадық. Сосын мына көктемде біз Көксарай су қоймасына 850 миллион текше метр суды жинадық. Жыл басында Көксарай су қоймасы құрғақ еді. Жалпы, былтырғымен салыстырғанда, біз осы екі су қоймасына 340 миллион текше метр су артығымен жинап отырмыз, яғни жағдай былтырғыға қарағанда жақсы.	↑су мәселесі //біздің ^йеліміз үшүн //→әрқашан да /^уөзекті мәселенің бірі болып табылады↓/// ↑сондықтан бұл мәселе бойынша// біс арнайы/→ жұмыс жүргізудеміз↓/// ↑мына/ біздің көршілес ^йелдермен//→ тиісті камиссійалар жұмыс тобы құрылған↓/// ↑біз мысалы ^йеврезэс па// басқа ^йекіжақты кездесуде ма// →әрқашанда әріптестерімізбен кездесіп// бұл мәселені бөлек талқылаймыз↓/// ↑мысалы/ биыл біз мынау// сырдарійа ^уөзенінің бассейні бойынша//→ төрт ^йелдің арасындағы келісімге қол қойдық↓/// ↑^уОл/ қазағыстан/ ^уөзбекстан/ тәжікстан және қырғызстан мемлекеттерімен бірге/→ қол қойдық↓/// ↑соның нәтижесінде біз// қазір шардара/→ су қоймасына //бес милард текше метр// суды жинадық↓/// ↑сосын мына көктемде біс// көксарай су қоймасына// →сегізжүзелу милон/ текше метр суды жинадық // жыл басында↓// көксарай су қоймасы //құрғақ ^йеді// →жалпы/ былтырғымен салыстырғанда →біз /осы ^йекі су қоймасына //→үшжүзқырық милон текше метр су// артығымен жинап ^уотырмыз↓/// ↑йәғіній сырдәрійә ^уөзенінің жағдайы биыл //былтырғыға қарағанда жақ̊сы↓///	▶	↑сұу мәселесі //біздің ^йел^іміз ͡ үшүн //→әрқашан ͡ да /^уөзөктү мәселенің бірі ͡ б̊олұп ͡ таб̊ылады↓/// ↑сондұқтан / бұл мәселе ͡ б̊ойұнша// біз арнайы/→ жұмұс ͡ жүргүзүудөмүз↓/// ↑мына/ біздің ͡ гөршүлөс ^йелдермен//→ тійісті ͡ гомійсійалар жұмұс тоб̊ұ ͡ ғұрұлған↓/// ↑біз мысалы ^йевразес ͡ па// басқа ^йекіжақты ͡ гездесүудө ͡ ма// →әрқашан әріптестерімізб̊ең ͡ гездесіп// бұл мәселені͡ б̊өлөк талқылаймыз↓/// ↑мысалы/ быйыл ͡ б̊із мынау// сырдарійа ^уөзөнүнүң бассейіні ͡ б̊ойұнша//→ төрт ^йелдің арасындағы ͡ гелісімге ͡ ғол ͡ ғойдұқ↓/// ↑^уол / қазағыстан/ ^уөзб̊егістан/ тәжігістан және қырғызыстан мем^ілекеттерімем ͡ бірге/→ қол͡ ғойдұқ↓/// ↑сонұң нәтійжесінде ͡ б̊із// қәзір шардара/→ сұу͡ ғоймасына //бес мійллійард тек̊ше метір// сұудұ жыйнадық↓/// ↑сосұн мына͡ гөктөмдө͡ б̊із// көк̊сарай сұуғоймасына// → сегіжжүз ^йелүу мійллійон/ тек̊ше мет^ір сұудұ жыйнадық// жыл ͡ б̊асында↓// көк̊сарай сұу͡ ғоймасы //құрғақ ^йеді// →жалпы/ былтырғымен салыстырғанда → біз /^уосұ ^йекі сұуғоймасына //→үшшүзғырығ ͡ мійллійон тек̊ше мет^ір сұу// артығымен жыйнап ^уотұрмұз↓/// ↑йәғ^іній сырдарійа ^уөзөнүнүң жағдайы ͡ б̊ыйыл //былтырғыға͡ ғарағанда жақ̊сы↓///
Смайылов Әлихан	Сонымен бірге мынау Шу және Талас өзендері бойынша да біз көрші Қырғызстан басшыларымен тиісті келісімге қол қойып, тиісті кестені қабылдадық. Қазір біздің отандық тауар өндірушілер сол суды бекітілген кестемен алып отыр. Биылғы жылға қарағанда, қазір жағдай жаман емес. Сонымен бірге мынау Жайық өзені бойынша да, былтырғыдан салыстырғанда 430 миллион текше метр су көп келіп отыр. Жайық өзенімен. Біз Ресей тарапымен де тиісті келісім жұмыстарын жүргізіп, тиісті келісімге келдік. Жалпы айтқанда, мынау биыл лидациялық кезеңге байланысты сумен қамтамасыз ету жағдайы былтырғыға қарағанда жақсы және бұл мәселе ерекше назарда.	↑сонымен бірге мынау// шу және талас ^уөзендері бойынша да біз // көрші қырғызстан башшыларымен→// тиісті келісімге қол қойып// тиісті кестені қабылдадық↓/// ↑казір/ біздің ^уотандық тауар ^уөндірушілер//→ сол суды бекітілген кестемен// алыботыр↓/// ↑биылғы жылға қарағанда//→ казіргі жағдай жаман ^йемес↓// сонымен бірге мынау/ жайық ^уөзені бойынша да// былтырғыдан салыстырғанда →//төртжүзотыз милон текше метр су/ көп келіп ^уотыр→ жайық ^уөзенімен↓/// ↑біз ресей тарапымен де //тиісті келісім жұмыстарын жүргізіп//→ тиісті келісімге келдік↓/// ↑жалпы айтқанда// мынау биыл лидаційалық кезеңге байланысты// →сумен қамтамасыз ^йету жағдай//→ былтырғыға қарағанда жақ̊сы↓// және бұл мәселе ^йерекше назарда↓///	▶	↑сонұмембірге / мынау// шұу және талас ^уөзөндөрү͡ б̊ойұнша ͡ да ͡ б̊із / көршү ͡ ғырғысстам ͡ башшыларымен→// тійісті ͡ гелісімге ͡ ғол ͡ ғойұп// тійісті͡ гестені͡ ғаб̊̊ылдадық↓/// ↑қәзір/ біздің ^уотандық тауар ^уөндүрүушүлөр//→ сол сұудұ͡ б̊екітілгең ͡ гестемен// алып ^уотұр↓/// ↑быйылғы жылға͡ ғарағанда//→ қәзіргі жағдай жаман ^йемес↓// сонұмембірге мынау/ жайық ^уөзөнү͡ б̊ойұнша ͡ да// былтырғыдан салыстырғанда →// төртжш̆үзотұз мійллійон тек̊ше мет^ір сұу/ көп келіп ^уотұр↓/// ↑жайық ^уөзөнүмөн↓ //біз ^іресей тарапымен ͡ де //тійісті͡ гелісім жұмұстарын жүргүзүп//→ тійісті͡ гелісімге ͡ гелдік↓/// ↑жалп'айтқанда // мынау ͡ б̊ыйыл ^ілійдасійалық ͡ кезеңге ͡ б̊айланысты// →сұумөң ͡ ғамтамасыз ͡ ^йетүу жағдайы//→ былтырғыға ͡ ғарағанда жақ̊сы↓// және ͡ б̊ұл мәселе ^йерек̊ше назарда↓///
Смайылов Әлихан	Жұмыспен қамту мәселесі және халықтың табысын арттыру мәселесі. Ең негізгі мәселе, біздің алдымызда тұрған, сондықтан мемлекет басшысы тапсырмасы бойынша, халықтың табысын арттыру бойынша, арнайы 25-ші жылға дейінгі бағдарлама қабылданды. Сол бағдарлама шеңберінде 25-ші жылға дейін біз 2 миллион адамды жұмыс орнымен қамтуымыз керек. Соның ішінде 400 мың адамды биыл біз сонымен бірге мемлекет тарапынан субсидияланатын әлеуметтік жұмыс орындарының көлемін ұлғайттық.	↑жұмыспен қамту мәселесі// және халықтың табысын арттыру мәселесі// ^йең негізгі мәселе→// біздің алдымызда тұрған↓/// сондықтан/ мемлекет басшысы тап̊сырмасы бойынша→// халықтың табысын арттыру бойынша→// арнайы жиырмабесінші жылға дейінгі бағдарлама қабылданды↓/// ↑сол бағдарлама шеңберінде//→ жиырмабесінші жылға дейін біз/ ^йекімилон адамды //→жұмыс ^уорнымен қамтуымыз керек↓/// ↑соның ішінде// төртжүз мың адамды биыл біс/ сонымен бірге мемлекет тарапынан субсидійаланатын// →әлеуметтік жұмыс ^уорындарының көлемін ұлғайттық↓///	▶	↑жұмұспең͡ ғамтұу мәселесі// және халықтың ͡ таб̊ысын ͡ арттырұу мәселесі// ^йең негізгі мәселе→// біздің алдымызда тұрған↓/// сондұқтан/ мем^ілекет ͡ пашшысы тап̊сырмасы ͡ б̊ойұнша→// халықтың таб̊ысын ͡ арттырұу ͡ б̊ойұнша→// арнайы жыйырмаб̊есінші͡ жылға͡ дейіңгі͡ б̊ағдарлама ͡ ғаб̊ылданды↓/// ↑сол бағдарлама шеңберінде//→ жыйырмаб̊есінші жылға ͡ дейім ͡ біз / ^йекі мійллійон адамды →/жұмұс ^уорнұмең͡ ғамтұуұмұз ͡ герек↓/// ↑сонұң ішінде// төртш̆үз мың адамды ͡ б̊ыйыл біз/ сонұмембірге мем^ілекет тарапынан сұубсыйдыйаланатын// →әлеуметтік ͡ жұмұс ͡ орұндарының / көлөмүн ͡ ұлғайттық↓///
Смайылов Әлихан	Мынау айтатын болсақ, мысалы мынау жастар практикасы әлеуметтік жұмыс орындары. Қоғамдық жұмыспен қамтылу мәселері біз биыл қаржыландыруын көбейтіп отырмыз. Биыл мысалы, 100 мың тиісті жаңағы айтылғандай жұмыс орнына біз қосымша 77 миллиард теңгені бөліп отырмыз. Сонымен бірге мынау «Алғашқы жұмыс орны» деген жастарға арналған бағдарламаны біз ұлғайтып және сол бөлетін қаражатын көбейтіп және оның шарттарын жақсартып отырмыз.	↑мынау айтатын болсақ// мысалы мынау/ →жастар практикасы// әлеуметтік жұмыс ^уорындары// →қоғамдық жұмыспен қамтылу мәселері //→біс биыл қаржыландыруын көбейтіп ^уотырмыз↓/// ↑биыл мысалы/ жүзмың тиісті/ жаңағы айтылғандай// →жұмыс ^уорнына біз //қосымша жетпішжеті милард теңгені бөліп ^уотырмыз↓/// ↑сонымен бірге/ мынау «алғашқы жұмыс ^уорны» деген жастарға арналған →бағдарламаны біз ұлғайтып↑// және сол бөлетін қаражатын көбейтіп↑// →және ^уоның шарттарын жақ̊сартып ^уотырмыз↓///	▶	↑мына / айтатым ͡ болсақ // мысалы мынау/ →жастар пырактійкасы// әлеумөттүг ͡ жұмұс ͡ орұндары // →қоғамдығ ͡ жұмұспең͡ ғамтылұу мәселері //→біз ͡ б̊ыйыл ͡ ғаржыландырұуұң ͡ гөб̊өйтүп ^уотұрмұз↓/// ↑быйыл мысалы/ жүзмың тійісті/ жаңағ'айтылғандай // →жұмұс ^уорнұна͡ б̊із //қосұмша жетпішшеті мійллійард теңгені ͡ б̊өлүп ^уотұрмұз↓/// ↑сонұмембірге/ мынау / алғашқ̊ы͡ жұмұс͡ орнұ деген / жастарғ'арналған →бағдарламаны / б̊із ұлғайтып↑// және сол бөлөтүң ͡ ғаражатың ͡ гөб̊өйтүп↑// және ^уонұң шарттарын жақ̊сартып ^уотұрмұз↓///
Смайылов Әлихан	Сонымен бірге тағы да бір өте маңызды жоба ол мынау Жамбыл облысында 2019 жылы пилоттық жоба іске асырғанбыз. Ол өте төмен 2,5 процентпен берілетін несие. Ауылдық жерлерде жеке кәсіпкерлерге үй шаруашылықтарына берілетін несиелер. 11 ауылдық округте жасалынды жаңағы пилоттық жоба. Соның нәтижесінде атаулы әлеуметтік көмек алатын адамдардың саны осы 11 округте 65 процентке төмендеді. Және жұмыссыздық деңгейі 36 процентке төмендеді және табыстар, халықтың табыстары 165 процетке өсті. Осы пилоттық жобаның нәтижесін біз көріп отырып қазір осы бағдарламаны, осы жобаны біз барлық өңірде іске асырамыз деген жоспарымыз бар және әрбір облысқа келесі жылы мысалы 10 миллиард теңгеден бөлеміз. Сосын тиісті тәсілдер, механизмдер іске асқаннан кейін біз бұл қаражатты ұлғайтамыз.	↑сонымен бірге тағы да бір/ →^уөте маңызды жоба// ^уол мынау/ →жамбыл ^уоблысында біс ^уонтоғызыншы жылы пилоттық жоба іске асырғанбыз→// ^уол ^уөте төмен/ ^йекіжарім працентпен берілетін несие→ауылдық жерлерде жеке кәсіпкерлерге// →үйшаруашылықтарына берілетін несиелер↓/// ^уомбір ауылдық ^уокругте жасалынды↓// жаңағы пилоттық жоба↑/// ↓соның нәтижесінде// →атаулы/ әлеуметтік көмек алатын //адамдардың саны //→^уосы/ ^уомбір ^уокругте алпысбес працентке төмендеді↓/// ↑және жұмыссыздық деңгейі// ^уотызалты працентке төмендеді// →және табыстар/ халықтың табыстары жүзалпыс працентке ^уөсті↓/// ↑^уосы/ пилоттық жобаның нәтижесін /біз көрүп ^уотұрып//→ казір ^уосы бағдарламаны→// ^уосы жобаны біз барлық ^уөңірде іске асырамыз деген/ жоспарымыз бар→// және әрбір ^уоблысқа келесі жылы// →мысалы ^уоммилард теңгеден бөлеміз↓// сосын тиісті тәсілдер/ механизмдер/ іске асқаннаң гейін// біз бұл қаражатты ұлғайтамыз↓///	▶	↑сонұмембірге / тағы ͡ да ͡ б̊ір/ →^уөтө ͡ маңызды жоб̊а// ^уол ͡ мынау/ →жамбыл ^уоблұсұнда ͡ б̊із ^уонтоғұзұншы жылы пыйлоттұғ ͡ жоба / іск'асырғамбыз→// ^уол / ^уөтө ͡ төмөн/ ^йекіжарым просентпем ͡ берілетін несійе→ауұлдұғ ͡ жерлерде жеке͡ гәсіпкерлерге// →үйшарұуашылықтарына͡ б̊ерілетін несійелер↓// ^уомбір ауұлдұқ ^уокрұугтө жасалынды↓// жаңағы пыйлоттығ ͡ жоб̊а↑/// сонұң нәтійжесінде// →атаулұ/ әлеумөттүк көмөг ͡ алатын //адамдардың саны //→^уосұ/ ^уомбір ^уокрұугте / алпыспес просентке төмөндөдү↓/// ↑және жұмұссұздұғ ͡ деңгейі// ^уотұзалты просентке төмөндөдү// →және таб̊ыстар/ халықтың таб̊ыстары жүзалпыспес просентке ^уөстү↓/// ↑^уосұ / пыйлоттығ ͡ жоб̊аның нәтійжесін /біз ͡ гөрүп ^уотұрұп//→ қәзір ^уосұ ͡ б̊ағдарламаны→// ^уосұ жоб̊аны б̊із / б̊арлығ ͡ ^уөңүрде /іске ͡ асырамыз ͡ деген / жоспарымыз͡ б̊ар→// және / әрб̊ір ^уоблұсқа / келесі͡ жылы// →мысалы ^уоммыйллыйард теңгедем ͡ бөлөмүз↓// сосұн / тійісті тәсілдер/ механійзмдер/ іск'асқаннаң ͡ гейін// біз ͡ б̊ұл ͡ ғаражатт'ұлғайтамыз ↓///
Смайылов Әлихан	Бұл бағыт бойынша ең бастысы жылдың басынан бері ең төменгі еңбекақы мөлшерлемесі 60 мың теңгеге дейін көтерілді. 42 500 болатын алдында. Ол 1,6 миллион адамға тікелей табыстарына оң әсерін берді. Екіншіден, мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2020 жылдан бастап, 600 мың педагогтарға жалақыларын 25 процентке көбейтіп келе жатырмыз. Медициналық қызметкерлерге, ол 250 мың адам, үш жылдың ішінде жалақылары екі есе өсетін болады.	↑бұл бағыт бойынша// ^йең бастысы/ жылдың басынан бері→ /^й/ең төменгі ^йеңбекақы мөлшерлемесі// алпысмың теңгеге дейін көтерілді↓// қырықекімың бесжүз болатын алдында↓/// ↑^уол бірбүтіноннан алты милон адамға //тікелей табыстарына ^уоң әсерін берді//↓ ^йекіншіден/ мемлекет басшысының тап̊сырмасы бойынша→// ^йекіміңжиырмасыншы жылдан бастап// алтыжүзмың педагогтарға /жалақыларын жиырмабес працентке көбейтіп →келе жатырмыз↓/// ↑медициналық қызметкерлерге/ ^уол ^йекіжүзелу мың адам// үш жылдың ішінде жалақылары→// ^йекі ^йесе ^уөсетін болады↓///	▶	↑бұл бағытпойұнша// ^йең ͡ бастысы/ жылдың басынам͡ бері→ //^йең төмөңгү ^йеңбекақы мөлшөрлөмөсү// алпысмың теңгеге ͡ дейің ͡ гөтөрүлдү↓//қырығекі мың/ бешшүз ͡ б̊олатын алдында↓/// ↑^уол бірб̊үтүноннан алты мійллійон адамға //тікелей таб̊ыстарына ^уоң әсерім ͡ берді//↓ ^йекіншіден/ мем^ілекет ͡ пашшысының тап̊сырмасы ͡ б̊ойұнша→// ^йекімыңжыйырмасыншы жылдам ͡ бастап // алтыжүзмың педагогтарға /жалақыларын жыйырмаб̊ес просентке ͡ гөб̊өйтүп →кележатырмыз↓/// ↑медійсійналық ͡ қызметкерлерге/ ^уол ^йекіжүзөлүу мың адам// үшшылдың ішінде жалақылары→// ^йек'есе ^уөсөтүм ͡ болады↓///
Смайылов Әлихан	Сонымен бірге басқа да бюджет саласында істейтін қызметкерлерге, 650 мың адамға, қосымша жыл сайын 20 процентке жалақылары индексацияланып көтеріліп отыр. Ол яғни 5 жылдың ішінде екі есе өседі деген сөз. Сонымен бірге біз 1,8 мың жеке кәсіпорындармен тиісті келісімсөздерді жүргізіп, олар өздерінің қызметкерлеріне орташа алғанда 20-30 процентке жалақыларын көтереді деген шешімдеріне қол жеткіздік.	↑сонымен бірге басқа да/ бійуджет саласында істейтін қызметкерлерге→// алтыжүзелу мың адамға //қосымша жыл сайын →// жиырма працентке жалақылары индексаційаланып/ көтеріліп ^уотұр↓// ^уол йәғіній/ беш жылдың ішінде //^йекі ^йесе ^уөсет деген сөз↓/// ↑сонымен бірге/ біс бірбүтін ^уоннан сегіз мың жеке кәсіпорындармен →//тиісті келісімсөздерді жүргізіп↑// ^уолар/ ^уөздерінің қызметкерлеріне //^уорташа алғанда↑/ жиырма ^уотыз працентке// жалақыларын көтереді деген шешімдеріне// қол жеткіздік↓///	▶	↑сонұмембірге / б̊асқа ͡ да/ бүуджөт čаласынд'істейтің ͡ ғызметкерлерге→// алтыжүзөлүу ͡ мың адамға //қосұмша жылсайын →//жыйырма просентке жалақылар ійндек̊сасыйаланып / көтөрүлүп ^уотұр↓// ^уол йәғ^іній/ бешшылдың ішінде //^йек'есе ^уөсөдү деген сөз↓/// ↑сонұмембірге/ біз б̊ірб̊үтүн ^уоннан сегізмың жеке͡ гәсіпорұндармен →//тійісті ͡ гелісімсөздөрдү жүргүзүп↑// ^уолар ^уөздөрүнүң͡ ғызметкерлеріне //^уорташ'алғанда↑/ жыйырма-отұз просентке// жалақыларың͡ гөтөрөдү ͡ деген шешімдеріне// қол жеткіздік↓///
Смайылов Әлихан	Сонымен бірге осы жұмыстың нәтижесінде халықтың табыстары артады деп ойлаймыз. Соның үстіне жаңағы айтылғандай, көптеген инвестициялық жобаларды іске асырамыз. Барлық инвестициялық жобалардың саны үш мыңнан асады, бірақ соның ішінде 700-ден астам ірі инвестициялық жобалар, сол жердегі жұмыс орындары ашылатын болса, халықтың табысына оң әсерін береді деп ойлаймыз.	↑сонымен бірге/ ^уосы жұмыстың нәтижесінде →//жалпы халықтың табыстары //артады деп ^уойлаймыс↓/// ↑соның үстіне/ жаңағы айтылғандай//→ көптеген инвестиційалық жобаларды //іске асырамыс↓// барлық инвестиційалық жобалардың→ //саны үш мыңнан асады↓// бірақ соның ішінде //жетіжүзден астам ірі инвестиційалық жобалар→// сол жердегі жұмыс ^уорындары/ ашылатын болса↑// халықтың табысына //оң әсерін береді деп ^уойлаймыс↓///	▶	↑сонұмембірге/ ^уосұ жұмұстұң͡ нәтійжесінде //жалпы ͡ халықтың таб̊ыстары //артады ͡ деп ^уойлаймыз↓/// ↑сонұң ͡ үстүнө/ жаңағ'айтылғандай //→ көптөгөн ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аларды //іск'ас^ырамыз↓// барлығ ͡ ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алардың //сан'үш мыңнан асады↓// бірақ̊ ͡ сонұң͡ ішінде //жетіжүздөн астам ірі ійнвестітčійалық͡ жоб̊алар→// сол жердегі жұмұс ^уорұндары/ ашылатым ͡ болса↑// халықтың таб̊ысына //^уоң әсерім ͡ береді деп ^уойлаймыз↓///
Смайылов Әлихан	Негізін айтатын болсақ, мемлекет жылжымайтын мүлік нарығының бағаларын реттемейді, бірақ біз тиісті мониторинг жүргізудеміз. Сол нарықтың бағаларының өсуіне не өспеуіне тікелей ықпал ететін мынау құрылыс материалдары. Мемлекет құрылыс материалының бағаларының өспеуіне тиісті шаралар қабылдау керек. Біз мысалы, 107 инвестициялық жобаны қазір іске асырамыз. Олардың 5 жылдың ішінде олардың көлемі 1 триллион теңгеге дейін жетеді. Сол инвестициялық жобалар жаңағы отандық құрылыс материалдарын шығаруға бағытталған, соның нәтижесінде біз ішкі нарықта импортқа тәуелді болмасақ, өзіміздің отандық құрылыс материлдарын керекті көлемде шығаратын болсақ, тұрғын үй бағаларының тұрақтануына тікелей әсерін тигіземіз, біз бұл бағыт бойынша арнайы жұмыс жүргізудеміз.	↑негізін айтатын болсақ→// мемлекет жылжымайтын мүлік нарығының бағаларын/ реттемейді↓// бірақ біс тиісті мониторинг жүргізудеміс↓/// ↑сол нарықтың бағаларының ^уөсуүне// не ^уөспеуіне тікелей ықпал ^йететін →//мынау/ құрылыс материалдары//→ мемлекет сол құрұлыс материалының бағаларының ^уөспеуүне →//тиісті шаралар қабылдау керек↓/// ↑біс// мысалы// жүжжеті инвестиційалық жобаны казір іске асырамыз↓// ^уолардың/ бес жылдың ішінде// ^уолардың көлемі бір трилөн теңгеге дейін жетеді↓/// ↑сол инвестиційалық жобалар// жаңағы ^уотандық құрұлыс материалдарын /шығаруға бағытталған↓// соның нәтижесінде/ →біс ішкі нарықта импортқа тәуелді болмасақ↑// ^уөзіміздің ^уотандық құрылыс материлдарын →//керекті көлемде шығаратын болсақ↑// тұрғын үй бағаларының тұрақтануына→ //тікелей әсерін тигіземіс↓// біс/ бұл бағыт бойынша →//арнайы жұмыс жүргізудеміс↓///	▶	↑негізін айтатым ͡ болсақ→// мем^ілекет / жылжымайтын мүлүг ͡ нарығыным ͡ бағаларын/ ^іреттемейді↓// бірақ ͡ піз тійісті моныйторыйңг жүргүзүудеміз↓/// ↑сол нарықтың бағаларының ^уөсүуүнө// не ^уөспөуүнө тікелей ықпал ^йететін →//мынау/ құрұлұс матерійалдары//→ мем^ілекет құрұлұс матерійалының бағаларының ^уөспөуүнө →//тійісті шаралар ғаб̊ылдау͡ герек↓/// ↑біз// мысалы// жүжжөті ͡ ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊аны қәзір іск'асырамыз↓// ^уолардың/ бешшылдың ͡ ішінде// ^уолардың͡ гөлөмү ͡ б̊ір трійллійон теңгеге ͡ дейін жетеді↓/// ↑сол ійнвестітčійалығ ͡ жоб̊алар// жаңағы ^уотандық құрұлұс матерійалдарын шығарұуға ͡ б̊ағытталған↓// сонұң нәтійжесінде/ →біз ішкі нарықт'ыймпортқа тәуөлдү ͡ б̊олмасақ↑// ^уөзүмүздүң ^уотандық құрұлұс матерійалдарын →//керекті ͡ гөлөмдө шығаратым ͡ болсақ↑// тұрғұн ͡ үй ͡ б̊ағаларының тұрақтанұуұна→ //тікелей әсерін тійгіземіз// біз/ бұл бағыт ͡ пойұнша //арнайы жұмұш ͡ шүргүзүудөмүз↓///
Смайылов Әлихан	Мемлекет басшысының шешімі бойынша бізде 3 облыс ашылды: Ұлытау, Абай және Жетісу облыстары, бірақ олардың ұйымдастыру жұмыстары әлі де жүргізілуде. Осы ұйымдастыру жұмыстары толығымен біткеннен кейін барып, олар арнайы кешенді әлеуметтік-экономикалық даму жоспарларын дайындап, өкіметте бекітетін болады. Әрине, бұл облыстар жаңадан ашылғаннан кейін оларға ерекше көңіл бөліп, ерекше қосымша көмек көрсету керек. Сондықтан осындай кешенді жоспарлар қабылданады. Осы облыстарды құру шешімінің өзі, осы облыстарда тұратын халыққа әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуға оң ықпалын беріп отыр. Өкіметтің тарапынан қаржы бөлініп, осы облыстардағы дамуына қосымша ықпал беру керек.	↑мемлекет басшысының шешімі бойынша →//бізде/ үш ^уоблыс ашылды↓// ұлытау/ абай және жетісу ^уоблыстары//→ бірақ ^уолардың ұйымдастыру жұмыстары→ //әлі де жүргізілуде↓/// ↑^уосы ұйымдастыру жұмыстары// →толығымен біткеннең ͡ гейін барып↑// ^уолар арнайы кешенді/ әлеуметтік экономикалық даму жоспарларын дайындап↑// ^уөкіметте бекітетін болады↓/// ↑әрине/ бұл ^уоблыстар жаңадан ашылғаннан гейін→// ^уоларға ^йерекше көңіл бөліп↑// ^йерекше қосымша көмек көрсету герек↓// сондықтан/ ^уосындай кешенді жоспарлар қабылданады↓/// ↑^уосы ^уоблыстарды құрұу шешімінің ^уөзі //^уосы/ ^уоблыстарда тұратын халыққа//→әлеуметтік-экономикалық/ жағдайын жақ̊сартуға /^уоң ықпалын беріп ^уотыр↓// ^уөкіметтің тарапынан қаржы бөлүніп↑// ^уосы ^уоблыстардағы// дамуына қосымша ықпал беру ͡ герек↓///	▶	↑мем^ілекет ͡ пашшысының шешімі͡ б̊ойұнша →//бізде/ үш ^уоблұс ашылды↓// ұлұтау/ аб̊ай және жетісұу ^уоблұстары//→ бірақ ^уолардың ұйұмдастырұу жұмұстары→ //әлі ͡ де жүргүзүлүудө↓/// ↑^уосұ /ұйұмдастырұу жұмұстары// →толұғұмем ͡ біткеннең ͡ гейім͡ барып↑// ^уолар арнайы͡ гешенді/ әлеумөттүг ͡ економыйкалығ͡ дамұу жоспарларын дайындап// ^уөкүмөттө ͡ б̊екітетім ͡ болады↓/// ↑әрійне/ бұл ^уоблұстар жаңадан ашылғаннаң ͡ гейін→// ^уоларға ^йерек̊ше͡ гөңүл͡ бөлүп↑// ^йерек̊ше ͡ ғосұмша͡ гөмөк͡ көрсөтүу ͡ герек↓// сондұқтан/ ^уосұндай ͡ гешенді жоспарлар ͡ ғаб̊ылданады↓/// ↑^уосұ ^уоб^ұлұстарды ͡ ғұрұу шешімінің ^уөзү //^уосұ/ ^уоб^ұлұстарда тұратың ͡ ғалыққа// →әлеумөттүг ͡ економыйкалығ ͡ жағдайын жақ̊сартұуға /^уоң ықпалым ͡ беріп ^уотұр↓// ^уөкүмөттүң тарапынаң ͡ ғаржы ͡ б̊өлүнүп↑// ^уосұ ^уоб^ұлұстардағы// дамұуұна /қосұмша / ықпал ͡ б̊ерүу ͡ герек↓///
Смайылов Әлихан	Иә, бұл мәселе қазір Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі арнайы зерделеп жатыр. Тиісті қоғамдық өкілдерімен бірнеше кездесу өткізілді. Бұл жерде бір айтатын мәселе адамдар ерте шығатын болса, онда зейнетақының да мөлшері сәйкесінше төмен болады. Сондықтан бұны ескеру керек, бірақ дегенмен осындай қоғамда пікір болғаннан кейін оны әрине, жан-жақты талдап, зерттеу қажет. Қазір арнайы жұмыс тобы құрылып, жаңағы айтылған Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің шеңберінде бұл мәселе зерттеліп жатыр. Соның нәтижесін салалық министрлік сосын тиісті ақпарат береді деп ойлаймын.	↑иә/ бұл мәселе //қазір ^йембек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі →//арнайы зерделеп жатыр↓/// ↑тиісті қоғамдық/ ^уөкілдерімен// бірнеше кездесу ^уөткізілді↓/// ↑бұл жерде/ бір айтатын мәселе//→ адамдар ^йерте шығатын болса↑// ^уонда зейнетақыныңда мөлшері сәйкесінше// төмен болады↓/// ↑сондықтан бұны/ ^йескеру ͡ герек↓// бірақ дегеммен/ ^уосындай қоғамда// пікір болғаннан гейін↑// ^уоны/ әрине/↓ жан-жақты талдап↑// зерттеу қажет↓/// ↑казір арнайы/ жұмыс тобы құрылып// жаңағы айтылған ^йеңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің шеңберінде// →бұл мәселе зерттеліп жатыр↓/// ↑соның нәтижесін /салалық министрлік//→ сосын тиісті ақпарат берет деп ^уойлаймын↓///	▶	↑ійә/ бұл мәселе //қәзір ^йеңбег ͡ және ͡ ғалықты ͡ әлеумөттүк ͡ қорғау мійнійстрлігі →//арнайы зерделеб̊͡ жатыр↓/// ↑тійісті͡ ғоғамдық/ ^уөкүлдөрімен// бірнеше ͡ гездесүу ͡ ^уөткүзүлді↓/// ↑бұлжерде/ бір айтатын мәселе//→ адамдар ^йерте шығатын ͡ болса↑// ^уонда зейнетақының ͡ да мөлшөрү сәйкесінше// төмөм͡ болады↓/// ↑сондұқтам ͡ бұнұ/ ^йескерүу ͡ герек↓// бірақ / дегеммен/ ^уосұндай ͡ ғоғамда// пікір ͡ б̊олғаннаң ͡ гейін↑// ^уонұ/ әрійне/↓ жан-жақты талдап↑// зерттеу ͡ ғажет↓/// ↑қәзір арнайы/ жұмұс͡ тоб̊ұ ͡ ғұрұлұп// жаңағ'айтылған ^йеңбек /және / әлеумөттүк ͡ қорғау мійнійстрлігінің шеңберінде// →бұл мәселе зерттеліб̊ ͡ жатыр↓/// ↑сонұң нәтійжесін /салалығ͡ мійнійстрлік//→ сосұн/ тійіст'ақпарат ͡ переді деп ^уойлаймын↓///
Смайылов Әлихан	Қазір біз электр қуатының балансын дайындадық және біз көріп отырмыз, болашағымызда сол электр қуатының тапшылық орын алады деп көріп отырмыз. Сондықтан атом электр станциясын құрмай біз бұл мәселені шеше алмаймыз. Электр энергиямен толығымен экономикамызды қамытпасақ, ары қарай даму өте қиын болады. Сондықтан бұл мәселе бойынша шешім қабылданды, орны өзіңіз айтқандай белгіленді. Енді Энергетика министрлігі тиісті технологияларды, дүние жүзіндегі бар озық технологияларды қарастырып жатыр. Америка Құрама Штаттары, француз, Оңтүстік Корея және орыстардың технологияларын қазір зерделеп қарап жатыр. Жалпы бұл жоба халықаралық жоба болады, яғни бірнеше мемлекеттерден әртүрлі технологиялар тартылатын болады, сосын барып тиісті шешім қабылданады.	↑казір біс /электр қуатының балансын дайындадық↓// және біс көріп ^уотырмыз↓// болашағымызда сол электр қуатында //тап̊шылық ^уорын алады деп көріп ^уотырмыз↓/// ↑сондықтан/ атом электр станційасын құрмай↑// біз бұл мәселені шеше алмаймыз↓/// ↑электр энергійамен толығымен экономикамызды/ қамытпасақ↑// ары ͡ ғарай даму /уөте қиын болады↓/// ↑сондықтан бұл мәселе бойынша/ шешім қабылданды↓// ^уорны ^уөзүңіз айтқандай белгіленді↓// ^йенді энергетика министрлігі /тиісті технологійаларды /дүниежүзіндегі бар/ ^уозық технологійаларды/ →қарастырып жатыр↓/// ↑америка құрама штаттары/ франсуз/ →^уоңтүстік корейа/ және ^уорыстардың технологійаларын →/казір зерделеп/ қарап жатыр↓/// ↑жалпы бұл жоба// халықаралық жоба болады↓/// ↑йәғіній бірнеше мемлекеттерден →/әртүрлі технологійалар тартылатын болады↓/// ↑сосын барып тиісті шешім қабылданады↓///	▶	↑қәзір ͡ б̊із /^йелект^ір ͡ ғұуатының балансын дайындадық↓// және біз ͡ гөрүп͡ отұрмұз↓// болашағымызда сол ^йелектір ͡ ғұуатында //тап̊шылығ ͡ орұн ͡ алады ͡ деп көрүп ^уотұрмұз↓/// ↑сондұқтан / атом ^йелектір ыстансасың ͡ ғұрмай↑// біз ͡ б̊ұл мәселені шеш'алмаймыз ↓/// ↑^йелектір ^йенергійамен толұғұмен ^йекономійкамызды/ қамытпасақ↑// ары ͡ ғарай ͡ дамұу /^уөтө ͡ ғыйым ͡ болады↓/// ↑сондұқтам ͡ бұл мәселе ͡ б̊ойұнша/ шешім ͡ ғаб̊ылданды↓// ^уорнұ ^уөзүңүз айтқандай ͡ б̊елгіленді↓// ^йенді ^йенергетійка мійнійстрлігі /тійісті технологійаларды //дүнүйөжүзүндөгү / б̊ар/ ^уозұқ технологійаларды/ →қарастырыб̊ ͡ жатыр↓/// ↑амерійка͡ ғұрама ͡ штаттары/ франсұуз/ →^уоңтүстүк корейа/ және ^уорұстардың технологійаларын →/қәзір зерделеп/ қараб̊ ͡ жатыр↓/// ↑жалпы / б̊ұл жоб̊а// халықаралығ ͡ жоб̊а ͡ б̊олады↓/// йәғ^іній бірнеше мем^ілекеттерден →/әртүрлү технологійалар тартылатым ͡ болады↓/// ↑сосұм ͡ барып тійісті шешім ͡ ғаб̊ылданады↓///
Смайылов Әлихан	Мынау қаржылық аудитті алатын болсақ, былтыр мемлекеттік аудитпен қамтылған қаржының көлемі 3 есе өсті. Сонымен бірге мынау анықталған қаржылық бұзушылықтардың көлемі 77 процентке төмендеді, яғни жалпы аудиттің көлемі ұлғайғанмен бұзушылықтардың көлемі төмендеді деген сөз. Жалпы қаржылық дисциплина жоғарылады деген сөз мемлекеттік органдарда. Ол бірінші мәселе. Екінші мәселе, жаңағы ұлттық қордан алынатын қаржы мәселесі. Ол расында да үлкен маңызды мәселе.	↑мынау қаржылық аудитті/ алатын болсақ↑// былтыр мемлекеттік аудитпен қамтылған→/ қаржының көлемі үш ^йесе ^уөсті↓// сонымен бірге мынау анықталған қаржылық бұзушылықтардың көлемі →// жетпішжеті працентке төмендеді↓/// ↑йәғіній жалпы аудиттің көлемі/ ұлғайғанмен→// бұзушылықтардың көлемі төмендеді деген сөз// жалпы қаржылық дисциплина жоғарылады деген сөз// мемлекеттік ^уоргандардағы↓/// ↑^уол бірінші мәселе// ^йекінші мәселе/→ жаңағы ұлттық қордан алынатын қаржы мәселесі→// ^уол расында да/ үлкен маңызды мәселе↓///	▶	↑мынау͡ ғаржылығ ͡ аудыйтты/ алатым ͡ болсақ↑// былтыр мем^ілекеттіг ͡ аудыйтпең͡ ғамтылған→/ қаржының͡ гөлөмү / үш ^йесе ͡ өстү↓// сонұмембірге мына / анықталған қаржылық͡ пұзұушұлұқтардың ͡ гөлөмү →//жетпішшеті просентке төмөндөдү↓/// ↑йәғ^іній /жалп'аудыйттің͡ гөлөмү/ ұлғайғаммен↓// бұзұушұлұқтардың͡ гөлөмү төмөндөдү деген сөз// жалпы қаржылығ͡ дійссійплійна жоғарылады деген сөз// мем^ілекеттік ^уоргандарда↓/// ↑^уол бірінші мәселе/ ^йекінші мәселе//→ жаңағы/ұлттұқ ͡ қордан алынатың ͡ ғаржы мәселесі // ^уол ^ырасында ͡ да/ үлкөн маңызды мәселе↓///
Смайылов Әлихан	Біз бұл мәселені шешу үшін біріншіден, котрциклдық тәсілді заңнамаға енгіздік. Яғни ұлттық қордан алынатын қаражат ұлттық қорға түсетін қаражаттан көп болмау керек, бір. Екіншіден мемлекеттік бюджеттің шығыстарының өсуіне шектеу қою, келесі ол республикалық бюджеттің жергілікті бюджеттердің өз түсімдерін, яғни салық түсімдерін ұлғайту. Мысалы, биыл республикалық бюджеттің өз түсімдері, яғни ұлттық қордан алынатын қаражатты алмағанда 40 процентке өсуде. Ол біріншіден, жаңағы цифрландыру салықтық және кедендік әкімшілендірудің сапасын көтеру сияқты жұмыстың нәтижесінде және экономиканың өсуіне әрине, байланысты. Сондықтан биылғы жылға қарағанда келесі жылы ұлттық қордан тартылатын кепілдірілген трансферттердің көлемі 2 есе төмендейді.	↑біс бұл мәселені шешу үшін// →біріншіден/ катрциклдық тәсілді заңнамаға ^йенгіздік↓// йәғіній/ ұлттық қордан алынатын қаражат→// ұлттық қорға түсетін қаражаттан көп болмау герек↓// бір/ ^йекіншіден/ мемлекеттік бійуджеттің шығыстарының ^уөсуіне шектеу қойұу// келесі/ ^уол республикалық бійуджеттің жергілікті бійуджеттердің ^уөз түсімдерін// йәғіній салық түсімдерін ұлғайту↓/// ↑мысалы/ биыл/ республикалық бійуджеттің ^уөз түсімдері// →йәғіній ұлттық қордан алынатын қаражатты алмағанда→// қырық працентке ^уөсуде↓/// ↑^уол біріншіден/ жаңағы цифрландыру// →салықтық және кедендік әкімшілендірудің сапасын →көтеру сыйақты жұмыстың нәтижесінде// және эканомиканың ^уөсуіне// әрине/ байланысты↓/// ↑сондықтан/ биылғы жылға қарағанда// →келесі жылы ұлттұқ қордан тартылатын кепілдірілген трансферттердің көлемі // ^йек' есе төмендейді↓///	▶	↑біз͡ б̊ұл мәселені ͡ шешүу͡ үшүн // →біріншіден/ котрсыйкылдық тәсілді заңнамаға ^йеңгіздік↓// ↑йәғ^іній/ ұлттұқ қордан алынатың ͡ ғаражат→// ұлттұқ қорға түсөтүң ͡ ғаражаттаң ͡ гөп͡ полмау͡ герек↓// бір/ ^йекіншіден/ мем^ілекеттік ͡ пүуджөттүң шығыстарының ^уөсүуүнө шектеу ͡ ғойұу// келесі/ ^уол / ^іреспүублійкалық͡ пүуджөттүң жергілікті͡ б̊үуджөттөрдүң ^уөз түсүмдөрүн// йәғ^іній салық түсүмдөрүн ͡ ұлғайтұу↓/// ↑мысалы/ быйыл/ ^іреспүублійкалық ͡ пүуджөттүң ^уөз түсүмдөрі// →йәғ^іній ұлттұқ қордан алынатың ͡ ғаражатты ͡ алмағанда →// қырық просентке ^уөсүудө↓/// ↑^уол біріншіден/ жаңағы сійфірландырұу// →салықтығ ͡ және͡ гедендіг ͡ әкімшілендірүудүң сапасың͡ гөтөрүу сыйақты / жұмұстұң нәтійжесінде// және /^йекономійканың ^уөсүуүнө// әрійне/ байланысты↓/// ↑сондұқтан/ быйылғы жылға͡ ғарағанда// →келесі жыл / ұлттұқ қордан тартылатын / кепілдірілген трансферттердің͡ гөлөмү //^йек'есе төмөндөйдү↓///
Унзила Шапақ	Сіз қазіргі отырған қызметіңізді ескермегеннің өзінде, мысалы Конституциялық кеңестің мүшесі емес, жай заңгер ретіндегі пікіріңіз, мысалы бізде Ата заңымызда 98 бап бар. Бүкілінде өзіңіз айтып отырсыз негізгі құндылықтарымыз сақталған деп. Жалпы былайғы қоғам көп жағдайда 7-баптың 2-ші тармағын ғана көбірек талқылайды, ал басқа бап, басқа тармақтардың бар екенін тіпті, білмейтін секілді. Жалпы бізде көбірек талқылауға тиіс қандай бап бар? Біз қайсысын қоғам ретінде қайсысын көбірек талқылауымыз тиіс едік? 7-баптың 2-ші тармағынан басқа қандай бапты біз көбірек талқылауға тиіс едік, негізі?	↑сіз кәзіргі ^уотырған қызметіңізді →// ^йескермегеннің ^уөзінде // мысалы кәнституцйалық кеңестің мүшесі ^йемес↓// жай заңгер ^іретіндегі пікіріңіз →// мысалы бізде↑// ата заңымызда тоқ̊сан сегіз бап бар↓/// ↑бүкілінде / ^уөзіңіз айтып ^уотырсыз →// негізгі құндылықтарымыз сақталған деп↓/// ↑жалпы/ →былайғы қоғам // көп жағдайда →// жетінші баптың ^йекінші тармағын гане → // көбірек талқылайт↓// ал басқа/ бап// басқа тармақтардың бар ^йекенін // тіпті↑/ білмейтін секілді↓/// ↑жалпы .../ бізде көбірек талқылауға тиіс // →қандай бап͡ бар↓/// ↑біз қайсысын / қоғам ^іретінде→ // қайсысын көбірек →талқылауымыз тиіс ^йедік↓/// ↑жетінші баптың ^йекінші тармағынан басқа//→ қандай бапты / біз көбірек / →талқылауға тиіс ^йедік негізі↓///	▶	сіз / қәзіргі ^уотұрғаң ͡ ғызметіңізді →// ^йескермегеннің ͡ өзүндө // мысалы / кәнстійтүусыйалық кеңестің мүшөсү ͡ емес↓// жәй заңгер ^іретіндегі пікіріңіз →// мысалы / б̊ізде↑// ата заңымызда / тоқ̊сансегіз ͡ б̊ап ͡ пар↓/// ↑ бүкүлүнде / ^уөзүңүз айтып ^уотұрсұз →// негізгі ͡ ғұндұлұқтарымыс ͡ сақталған деп↓/// ↑жалпы/ →былайғы ͡ ғоғам // көб̊жағдайда →// жетінші ͡ б̊аптың / ^йекінші тармағың ͡ ғана → // көб̊үрөк талқылайды↓// ал / басқа бап / басқа тармақтардың бар ͡ екенін // тіпті↑/ білмейтін секілді↓/// ↑жалпы бізде / көб̊үрөк талқылауға тійіс // →қандай ͡ б̊ап ͡ пар↓/// ↑біз / қайсысын / қоғам ͡ ретінде→ // қайсысын / көб̊үрөк →талқылауұмұз ͡ тійіс ͡ едік↓/// ↑жетінші ͡ б̊аптың / ^йекінші тармағынам ͡ басқа//→ қандай ͡ б̊апты / біз / көб̊үрек / →талқылауға тійіс ^йедік негізі↓///
Унзила Шапақ	Жалпы, сұрағыңыздың төркіні түсінікті. Конституция қаншалықты деңгейде үгіт-насихаттар жүргізіліп жатыр, халық қаншалықты деңгейде конституциясын біледі, конституциялық мәдениет қандай деңгейде деген сұрақ қой. Әрине, бағана мен былтырғы жылы көп айтылып кеткесін бір ақпаратты қайта-қайта айта бермейін деп тоқтадым. Конституциялық кеңестің, конституциялық мереке тек қана 30-шы тамыз дейді. Елдің бәрі 30-шы тамыз таяған кезде. Біз конституциялық кеңес конституцияның құндылығын дәріптеумен жыл бойы айналысамыз. Ал енді мынау пандемия кезінде, осы екі жылда, кішкене бәсендеп қалды. Бірақ біздің сайтқа кіретін болсаңыздар біз мектеп қабырғаларында жәнегі ашық күндер өткіземіз.	↑жалпы/ сұрағыңыздың төркүні түсүнікті↓/// ↑кәнституційа қаншалықты деңгейде →// үгүт-насихаттар жүргүзіліп жатыр ↓// халық қаншалықты деңгейде→// кәнституційасын біледі↓// кәнституцалық мәдениет қандай деңгейде // деген сұрақ͡ қой↓/// ↑әрине/... бағана мен ...→// былтырғы жылы / көп айтылып кеткесін //→бір ақпараттарды // қайта-қайта айта бермейін деп / тоқтадым↓/// ↑кәнституцалық кеңестің/ кәнституциалық мереке→ // тек қана ^уотызыншы тамыз дейт↓/// ↑^йелдің бәрі // ^уотызыншы тамыз тайағаң гезде біз кәнституцыйалық кеңес →// кәнституцыйаның құндұлығын дәріптеумен →//жыл бойы айналысамыз↓/// ↑ал ^йенді /→мынау пандемійа гезінде→// ^уосы ^йекі жылда /кішкене бәсендеп қалды↓/// ↑бірақ/ біздің сайтқа кіретін болсаңыздар↑// біз мектеп қабырғаларында↑// жәнегі // ашық күндер ^уөткіземіз↓///	▶	↑жалпы/ сұрағыңыздың ͡ төркүнү / түсүнүктү ↓/// ↑кәнстійтүусыйа / қаншалықты деңгейде →// үгүт-нәсійхаттар жүргүзүлүб̊ ͡ жатыр ↓// халық / қаншалықты деңгейде→// кәнстійтүусыйасым ͡ біледі↓// кәнстійтүусыйалығ͡ мәденійет / қандай деңгейде // деген сұрақ ͡ қой↓/// ↑әрійне/ бағана мен →// былтырғы ͡ жылы / көб̊ ͡ айтылып ͡ кеткесін //→бір ақпараттарды // қайта-ғайта / айта ͡ б̊ермейін деп ͡ тоқтадым↓/// ↑кәнстійтүусыйалық͡ кеңестің/ кәнстійтүусыйалығ͡ мереке→ // текқана / ^уотұзұншұ тамыз дейді↓/// ↑ ^йелдің ͡ бәрі // ^уотұзұншұ тамыз тайағаң ͡ гезде / б̊із / кәнстійтүусыйалық ͡ кеңес →// кәнстійтүусыйаның͡ ғұндұлұғұн дәріптеумен →// жыл ͡ б̊ойұ / айналысамыз ↓/// ↑ал ^йенді /→мынау пандемійа ͡ гезінде→// ^уосұ ^йекі жылда /кішкене / б̊әсендеп ͡ қалды↓/// ↑бірақ/ біздің сайтқа͡ гіретім ͡ болсаңыздар↑// біз / мектеп қаб̊ырғаларында↑// жаңағы // ашық күндөр ͡ өткүзөмүз ↓///
Унзила Шапақ	Университеттің студенттерін, мектеп оқушыларын әртүрлі жәнегі конкурстарға қатыстырамыз. Конституцияны қаншалықты деңгейде білесіз? Конституциядағы жәнегі айттыңыз ғой, 7-баптан басқа баптарға, мысалға оқу, білім беру туралы, медициналық көмек алу туралы, қоршаған ортаны қорғау, тіпті мәдени құндылықтарды сақтау, цензураға қатысты. Міне осылардың барлығына қатысты әртүрлі деңгейдегі шараларды өткізіп, сол шараларды өзіміз басы-қасында болып кірісіп отырамыз. Сонымен қатар көптеген оқулық, кітап жазып шығарамыз. Осы міне екі-үш күн бұрын ғана «Конституциялық құқық» деген жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған екі томдық академиялық оқулық жазылып шықты. Оғанға дейін конституцияның 25 жылдығына байланысты бізде 7 басылым шықты.	↑^үуниверситеттің студенттерін↑// мектептің ^уоқушыларын↑ //әртүрлі жәнәгі конкурстарға қатыстырамыз↓/// ↑кәнституцыйаны қаншалықты деңгейде білесіз↓/// ↑кәнституцыйадағы жәнегі айттыңыз ғой→ // жетінші баптан басқа баптарға→ // мысалға ^уоқұу/ білім берүу туралы // медициналық көмек алұу туралы→ // қоршаған ^уортаны қорғау→ // тіпті мәдени құндылықтарды сақтау↑// цензураға қатысты↓/// ↑міне /^уосылардың барлығына қатысты //→ әртүрлі деңгейдегі шараларды ^уөткізіп↑// сол шараларды ^уөзіміз басы-қасында болұп ↑//кірісіп ^уотырамыс↓/// ↑сонымен қатар →// көптеген / ^уоқулық →/ кітап жазып шығарамыз↓/// ↑^уосы міне// ...бір ^йекі-үш күн бұрын ғана →// кәнституцалық құқұқ деген →// жоғары ^уоқу ^уорнының студенттеріне арналған →//^йекі томдық академиалық ^уоқулық / жазылып шықты↓/// ↑^уоғаңға дейін→ // кәнституцыйаның жиырма бес жылдығына байланысты→ // бізде жеті басылым шықты↓///	▶	↑^үунійверсійтеттің ^ыстүудөнттөрүн↑// мектептің ͡ оқұушұларын↑ //әртүрлү жаңағы / коңкүурстарға͡ ғатыстырамыз↓/// ↑кәнстійтүусыйаны / қаншалықты ͡ деңгейде͡ б̊ілесіз↓/// ↑кәнстійтүусыйадағы жаңағы / айттыңыз ͡ ғой→ // жетінші ͡ б̊аптам ͡ басқа ͡ б̊аптарға→ // мысалға / ^уоқұу / білім ͡ берүу ͡ тұуралы // медійсійналық / көмөг ͡ алұу ͡ тұуралы→ // қоршаған ͡ ортаны ͡ қорғау→ // тіпті / мәденій ͡ ғұндұлұқтарды ͡ сақтау↑// сензүураға͡ ғатысты↓/// ↑міне /^уосұлардың барлығына͡ ғатысты //→ әртүрлү деңгейдегі / шараларды ͡ өткүзүп ↑// сол ͡ шараларды / ^уөзүмүз / б̊асы͡ ғасында͡ б̊олұп ↑//кірісіп ͡ отұрамыз↓/// ↑ сонымеңғатар →// көптөгөн / ^уоқұулұқ →/ кітаб̊ ͡ жазып̊ ͡ шығарамыз↓/// ↑ ^уосұ міне// ... ^йек'үш- күм ͡ бұрұңғана →// кәнстійтүусыйалық құқұқ деген →// жоғар'оқұу ͡ орнұнұң / ^ыстүудөнттөрүне ͡ арналған →//^йекітомдұғ ͡ академійалық ͡ оқұулұқ / жазылып̊ ͡ шықты↓/// ↑^уоған ͡ дейін→ // кәнстійтүусыйаның / жыйырмаб̊ешшылдығына͡ б̊айланысты→ // бізде / жеті ͡ б̊асылым ͡ шықты↓///
Унзила Шапақ	Бірінші рет былтыр біз қазақ тілінде Конституция, Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша энциклопедиялық анықтамалық жасадық. Міне осындай шаруалар көп жасалынады. Ал ары қарай келетін болсақ, апталық өткіземіз. Республикалық адвокаттар алқасы тегін заң консультацияларын беретін. Әр облыстарда, аудандарда, тіпті ауыл тұрғындарына бір күн, екі күн арнап тегін консультация беріңдер заң сұрақтары бойынша. Міне осындай шаруаларды атқарып отырамыз. Бірақ адамдар Конституцияға сілтеме жасап сөйлемейді. Заңгерлер де сондай. Бізде кішкене заңгерлердің сауаттылығына біз айтамыз мысалы Америка, батыс Европа фильмдерін көресіңдер ғой, соның ішінде американдық фильмдерін көретін болсаңыздар олар айтады, біріншіден,	бірінші ^ірет →/былтыр біз қазақ тілінде кәнституцыйа → // қазақ̊стан ^іреспубликасының кәнституцасы бойынша → / энциклопедйалық анықтамалық жасадық↓/// ↑міне ^уосындай шаруалар→ // көп жасалынады↓/// ↑ал / арығарай келетін болсақ↑ // апталық ^уөткіземіс↓/// ↑^іреспубликалық адвокаттар алқасы→ //тегін /заң консултацыйаларын беретін→/// ↑әр ^уоблыстарда/ аудандарда/ →тіпті ауыл тұрғұндарына→ // бір күн/ ^йекі күн арнап→ // тегін кансултацыйа беріңдер // заң сұрақтары бойынша↓/// ↑міне ^уосындай шаруаларды // атқарып ^уотырамыс↓/// ↑бірақ адамдар→ // кансултацыйаға сілтеме жасап ↑/ сөйлемейт↓/// ↑заңгерлер де сондай↓/// ↑бізде кішкене заңгерлердің сауаттылығына →// біз айтамыз↓ // мысалы амерій.../ →батыс ^йевропа филімдерін көресіңдер͡ ғой ↓// соның ішінде американдық филімдерін→ // көретін болсаңыздар͡ да // ^уолар айтады біріншіден→/	▶	↑көп жаңағы бірінші ͡ рет →/былтыр͡ б̊із / қазақ тілінде / кәнстійтүусыйа → // қазағыстан ͡ респұуб̊лійкасының /кәнстійтүусыйасы͡ б̊ойұнша → / энсійклопедійалық / анықтамалығ ͡ жасадық↓/// ↑міне / ^уосұндай ͡ шарұуалар → // көб̊ ͡ жасалынады↓/// ↑ал / әріғарай ͡ гелетім ͡ болсақ↑ // апталық ͡ өткүзөмүз↓/// ↑ ^іреспұуб̊лійкалығ ͡ адвокаттар ͡ алқасы→ //тегін заң͡ гонсүул'тасыйа͡ б̊еретін→/// ↑әр ^уоб^ұлұстарда/ аудандарда/ →тіпті / ауұл ͡ тұрғұндарына→ // бір͡ гүн / ^йекі ͡ гүн арнап→ // тегің ͡ гонсүултасыйа ͡ б̊еріңдер // заң сұрақтары ͡ б̊ойұнша↓/// ↑міне ^уосұндай шарұуаларды // атқарып ͡ отұрамыз↓/// ↑бірақ / адамдар→ // консұултасыйаға сілтеме ͡ жасап ↑/ сөйлөмөйдү↓/// ↑заңгерлер ͡ де ͡ сондай↓/// ↑бізде / кішкене заңгерлердің сауаттылығына →// біз айтамыз↓ // мысалы / амерійка / →батыс ^йеуропа фійлімдерің ͡ гөрөсүңдөр ͡ ғой ↓// сонұң ͡ ішінде /амерійкандық фійлімдерін→ // көрөтүм ͡ болсаңыздар ͡ да // ^уолар айтады͡ б̊іріншіден
Унзила Шапақ	Сіз Америка Құрама Штатының азаматысыз, Америка Құрама Штатының конституциясында көрсетілгендей... Содан кейін алады да, қай бапқа сілтеме жасайды, полицей болсын, судьясы болсын, тіпті бір мекеменің басшысы болсын, қолында билігі бар адам азаматқа жүгінген кезде, сөйлеген кезде міндетті түрде конституцияға негізделеді. Себебі неде? Себебі өте қарапайым. Америка Құрама Штаттарында азаматтар конституцияны білуге міндетті. Азаматтылық тек қана конституция ақталғанда беріледі.	сіз америка құрама штатының азаматысыз →// америка құрама штатының кәнституцйасында көрсетілгендей↓/// ↑содан гейін алат та ↑// қай бапқа сілтеме жасайт ↓//... полицей болсын ↓/ судиасы болсын ↓ // тіпті бір мекеменің башшысы болсын ↓ // қолұнда билігі бар адам→ // азаматқа жүгінген кезде ↑// сөйлеген кезде ↑// міндетті түрде кәнституцаға негізделеді↓/// ↑себебі неде↓/// ↑себебі ^уөте қарапайым↓/// америка құрама штатында азаматтар // кәнституцаны білүуге міндетті↓/// ↑азаматтылық текқана // кәнституца ақталғанда беріледі↓///	▶	→сіз / амерійка ͡ ғұрама ͡ штатының азаматысыз →// амерійка͡ ғұрама ͡ штатының / кәнстійтүусыйасында ͡ гөрсөтүлгөндөй ↓/// ↑содаңгейін / алады ͡ да ↑// қай ͡ б̊апқа / сілтеме ͡ жасайды ↓//... полыйсей ͡ б̊олсұн ↓/ сұудыйасы ͡ б̊олсұн ↓ // тіптіб̊ір / мекеменің башшысы ͡ б̊олсұн ↓ // қолұнда / б̊ійлігі ͡ б̊ар ͡ адам→ // азаматқа жүгүңгөң ͡ гезде ↑// сөйлөгөң ͡ гезде ↑// міндетті ͡ түрдө / кәнстійтүусыйаға негізделеді↓/// ↑ себ̊еб̊і неде↓/// ↑себ̊еб̊і / ^уөтө ͡ ғарапайым↓/// амерійка ͡ ғұрама ͡ штаттарында / азаматтар // кәнстійтүусыйаны ͡ б̊ілүугө ͡ міндетті↓/// ↑азаматтылық / текқана // кәнстійтүусыйа / ақталғанда ͡ б̊еріледі↓///
Унзила Шапақ	Неге онда азаматтық деген ұғым, азаматтық деген ұғым адамның бір мемлекетпен тұрақты саяси байланысқа түсуі. Сол арқылы, азаматтылық арқылы мемлекет сіздің алдыңызда жауапты болады, сіз мемлекеттің алдында жауапты әрі міндетті боласыз. Сіздің тағдырыңызға мемлекет араласатын болады, кейбір мәселелер бойынша. Кейде тіпті сізді шектейді. Мысалы, пандемия кезінде көп сұрақтар туындайды ғой. Неге біздің құқығымыз шектеліп жатыр? Неге бізге мынаған баруға болмайды, мынандай істеуге болмайды.	↑неге ^уонда/ →азаматтық деген ұғұм// →азаматтық деген ұғұм адамның→// бір мемлекетпен тұрақты сайасый байланысқа түсуі↓/// ↑сол арқылы→/ азаматтылық арқылы// →мемлекет сіздің алдыңызда жауапты болат↓// сіз мемлекеттің алдында жауапты әрі міндетті боласыз↓ // сіздің тағдырыңызға мемлекет→/ араласатын болат// →кейбір мәселелер бойұнша↓/// ↑кейде тіпті /сізді шектейді↓/// ↑мысалы/ пандемійа гезінде //→көп сұрақтар тұуындайды ғой↓ // неге ↑біздің құқұғұмыз →// шектеліп жатыр↓/// ↓ неге бізге/→ мынаған барұуға болмайт↓// мынандай істеуге болмайт↓///	▶	↑неге ^уонда/ →азаматтығ ͡ деген ͡ ұғұм// →азаматтығ ͡ деген ͡ ұғұм / адамның→// бір мем^ілекетпен тұрақты сайасый байланысқа түсүуү↓/// ↑сол ͡ арқылы→/ азаматтылығ ͡ арқылы// →мем^ілекет / сіздің алдыңызда жауапты͡ б̊олады↓// сіз / мем^ілекеттің алдында жауапты / әрі міндетті͡ б̊оласыз↓ // сіздің тағдырыңызға мем^ілекет→/ араласатым ͡ болады// → кейб̊ір мәселелер͡ б̊ойұнша↓/// ↑кейде тіпті /сізді шектейді↓/// ↑мысалы/ пандемійа͡ гезінде //→көп̊ сұрақтар тұуұндайды ͡ ғой↓ // неге ↑біздің ͡ ғұқұғұмұз →// шектеліб̊ ͡ жатыр↓/// ↓ неге ͡ б̊ізге/→ мынағам ͡ барұуға ͡ б̊олмайды↓// мынандай ͡ істеугө ͡ б̊олмайды↓//
Унзила Шапақ	Бір кездері тіпті айтты, подъезден шығармай жатыр, Қарағанды қаласында болған оқиға. Сол кезде мемлекет араласып жатыр ғой. Мемлекет кімге араласты? Өзінің азаматтарына. Себебі, оның мойнына жүктелген жауапкершілік бар. Біз айтамыз, кез келген құқықты мысалы, біздің Қазақстан Республикасының Конституциясында, табиғаттан берілген, абсолютті ажырамайтын құқықтардың барлығы көрініс тапқан және басқа да азаматтарға берілетін құқықтар да көрсетілген. Егер олар жүзеге асырылмаса, сол кезде айтады ғой менің мынандай құқығым жүзеге асырылмай тұр. Қандай құқық? Яғни менің тегін білім алу құқығым. Неге менің ауылымда мектеп жоқ. Бола ма? Болмай ма? Себебі Конституцияда көрсетілген.	бір гездері тіпті айтты↓// подезден шығармай жатыр →қарағанды қаласында болған ^уоқиға да ↓/// сол кезде ↑/мемлекет араласып жатыр ғой↓/// мемлекет кімге араласты↓/// ↑ ^уөзүнің азаматтарына→/// ↑себебі/ →^уоның мойнына жүктелген жауапкершілік бар↓/// ↑біз айтамыс/→ кез келген құқұқты // →мысалы біздің қазақ̊стан ^іреспубликасының кәнституцйасында → // табиғаттан берілген // абсолютті / ажырамайтын құқұқтардың барлығы →/ көрініс тапқан↓/// ↑және басқа да /азаматтарға берілетін→// құқұқтар да көрсетілген↓/// ↑^йегер ^уолар жүзеге асырылмаса↑ / сол кезде →// айтады ғой/→ менің мынандай құқұғым жүзеге асырылмай тұр↓/// ↑қандай құқұғыңыз↓/// ↑ йағни / менің тегін білім алұу құқұғым↓/// ↑неге менің ауұлымда→ // мектеп жоқ↓/// ↑бола ма↓/// болмай ма↓/// себебі / → кәнституцада көрсетілген↓///	▶	біргездері / тіпт'айтты ↓// падезден шығармай ͡ жатыр // →қарағанды ғаласында ͡ б̊олған / ^уоқыйға ͡ да ↓/// солгезде ↑/мем^ілекет араласыб̊ ͡ жатыр ͡ ғой↓/// мем^ілекет / кімг'араласты ↓/// ↑ ^уөзүнүң азаматтарына→/// ↑себ̊еб̊і/ →^уонұң мойнұна жүктөлгөн жауапкершілік ͡ пар↓/// ↑біз айтамыз/→ кезгелгең ͡ ғұқұқтұ // →мысалы / б̊іздің /қазағыстан ͡ респүуб̊ілійкасының ͡ гәнстійтүусыйасында → // таб̊ійғаттам ͡ берілген // абсөлүуттү / ажырамайтың ͡ ғұқұқтардың барлығы →/ көрүнүс ͡ тапқан↓/// ↑және / басқа ͡ да / азаматтарға ͡ б̊ерілетін→// құқұқтар ͡ да ͡ гөрсөтүлгөн ↓/// ↑^йегер ^уолар жүзөг'асырылмаса ↑ / солгезде →// айтады ͡ ғой/→ менің мынандай / құқұғұм ͡ жүзөг'асырылмай тұр↓/// ↑қандай ͡ ғұқұғұңұз↓/// ↑ йағ^іній / менің / тегім ͡ білім алұу ͡ ғұқұғұм↓/// ↑неге менің ауұлұмда→ // мектеб̊ ͡ жоқ↓/// ↑бола ͡ ма↓/// болмай ͡ ма↓/// себ̊еб̊і / → кәнстійтүусыйада͡ гөрсөтүлгөн ↓///
Унзила Шапақ	Тегін білім беру керек, орта білімді тегін беру керек және мемлекет міндетіне алған ғой. Конституциялық деңгейге дейін жазып қойған. Конституцияның 30-бабында менің балама мемлекет тегін білім береді. Неге мына ауылда мектеп жоқ? Неге мына ауданда қазақ тілінде мектеп жоқ. Тура сол сияқты неге орыс тілінде мектеп жоқ деген сияқты. Бір сұрақтарыңызға мен, байқасаңыз, кішкене қашқақтап тұрған сияқты сізге сезіліп тұрмын ғой.	↑тегін білім берүу герек↓// ^уорта білімді тегін берүу герек↓// және мемлекет міндетіне алған ғой↓/// ↑кәнституцалық деңгейге дейін / жазып қойды↓/// ↑кәнституцаның ^уотұзыншы бабында →// мен балама мемлекет тегін білім береді. неге/ мына ауылда мектеп жоқ↓/// ↑ ↑неге мына ауданда→ // қазақ тілінде мектеп жоқ↓/// ↑тура сол сійақты →//неге ^уорыс тілінде мектеп жоқ↓/// ↑бір сұрақтарыңызға мен байқасаңыз ↑//кішкене қашқақтап тұрған сійақты →/сізге сезіліп тұрмын ғой↓///	▶	↑тегім ͡ білім берүу ͡ герек↓// ^уорта ͡ б̊ілімді / тегім ͡ берүу ͡ герек↓// және мем^ілекет міндетін'алғаң ͡ ғой↓/// ↑кәнстійтүусыйалығ ͡ деңгейге ͡ дейін / жазып қойдұ↓/// ↑кәнстійтүусыйаның ^уотұзұншұ͡ б̊аб̊ында →// мем ͡ балама / мем^ілекет / тегім ͡ білім ͡ береді ↓/// неге/ мын'ауұлда мектеб̊ ͡ жоқ↓/// ↑ ↑неге мын'ауданда → // қазақ тілінде мектеб̊ ͡ жоқ↓/// ↑тұура сол сыйақты →//неге / ^уорұс тілінде мектеб̊ ͡ жоқ̊ ͡ сыйақты↓/// ↑бір сұрақтарыңызға мен / байқасаңыз ↑//кішкене / қашқ̊ақтап ͡ тұрған ͡ сыйақты →/сізге сезіліп тұрмұң ͡ ғой↓///
Унзила Шапақ	Ойлап отырсыз ғой, мына кісі енді мемлекеттік билік адамы болған соң қашқақтап тұр ғой деп. Жоқ, Конституциялық кеңестің мүшелерінің заңмен қойылған кішкене шектеулер бар. Қандай жағдайда? Біз кез келген норма бойынша, Конституцияның нормасы бойынша, басқа да заңның нормасы бойынша, қабылданған шешім бойынша пікірімізді ашық айтатын болсақ, егер сол сұрақ ертең қайтып біздің алдымызға келетін болса, онда мен кеше, бір жыл бұрын, екі ай бұрын пікірімді ашық айтқандықтан мүдделі тұлға болып табыламын.	↑^уойлап ^уотырсыз ғой ↓// мына кісі ^йенді мемлекеттік билік адамы болған соң ↑//қашқақтап тұр ғой деп↓ // жоқ / кәнституцалық кеңестің мүшелерінің↑ // заңмен қойылған → /кішкене шектеулері бар↓/// ↑қандай жағдайда↓/// ↑ біз кез келген норма бойынша → // кәнституцаның нормасы бойынша →// басқа да заңның нормасы бойынша →// қабылданған шешім бойынша → // пікірімізді ашық айтатын болсақ↑// ^йегер сол сұрақ /→^йертең қайтып біздің алдымызға келетін боса↑// ^уонда мен кеше→/ бір жыл бұрұн/ →^йекі ай бұрұн пікірімді ашық айтқандықтан↑// мүдделі тұлға болып табыламын↓///	▶	↑^уойлап ^уотұрсұз ͡ ғой ↓// мына ͡ гісі ^йенді / мем^ілекеттік / бійліг ͡ адамы͡ б̊олған ͡ соң ↑//қашқ̊ақтап тұр ͡ ғой ͡ деп↓ // жоқ / кәнстійтүусыйалық ͡ кеңестің ͡ мүшөлөрүнүң↑ // заңмең͡ ғойұлған → /кішкене шектеулөрү ͡ б̊ар↓/// ↑қандай жағдайда↓/// ↑ біз / кезгелген норма ͡ б̊ойұнша → // кәнстійтүусыйаның нормасы ͡ б̊ойұнша →// басқа ͡ да заңның нормасы ͡ б̊ойұнша →// қаб̊ылдаңған шешім ͡ бойұнша → // пікірімізді / ашық айтатым ͡ болсақ↑// ^йегер сол сұрақ /→^йертең / қәйтіп / біздің алдымызға ͡ гелетім ͡ болса↑// ^уонда мең ͡ геше→/ бір жыл ͡ б̊ұрұн/ →^йек'ай ͡ бұрұн // пікірімді /ашығ ͡ айтқандықтан↑// мүддөлү / тұлға͡ б̊олұп ͡ таб̊ыламын↓///
Унзила Шапақ	Мен сол сұрақтан бас тартып, самоотвод жариялауым керек. Мен өзімнің пікірімді мәжіліс залында білдіруім керек. Егер де менің әріптестерім менің пікірімді тыңдамай, мен өз пікірімді салмақты деп санап отырсам, мен ол пікірімді ерекше пікірім деп жазып Конституциялық кеңестің төрағасына, сол процесті жүргізіп отырған төрағалық етуші баяндамашыға беремін. Олар Конституциялық кеңестің шығарған қаулысына жеке тіркеп қоюға заң рұқсат береді. Сондықтан да біз кейбір кезде тікелей заңгерлік пікіріңізді айтшы деген кезде біздің кішкене тоқтап қалатынымыз сол. Ертең сіздің сұраған сұрағыңыз біздің алдымызға келуі мүмкін.	↑мен сол сұрақтан бас тартып↑// самоотвод жариалауым керек↓/// ↑мен ^уөзүмнің пікірімді→// мәжіліс залында білдіруім герек↓/// ↑^йегер де менің әріптестерім→// менің пікірімді тыңдамай ↑// мен ^уөз пікірімді салмақты деп санап ^уотырсам↑// мен ^уол пікірімді ^йерек̊ше пікірім деп жазып↑ // кәнституцалық кеңестің төрағасына→/ сол процесті жүргүзіп ^уотырған →//төрағалық ^йетүуші /байандамашыға беремін↓/// ↑^уолар кәнституцалық кеңестің шығарған қаулысына →//жеке / тіркеп қойұуға заң ұрұқ̊сат берілет↓/// ↑сондықтан да біз //кейбір кезде/ →тікелей заңгерлік пікіріңізді айтш̆ы деген кезде//→ біздің тоқтап қалатынымыз сол↓/// ↑^йертең сіздің сұраған сұрағыңыз →//біздің алдымызға келүуі мүмкүн↓///	▶	мен / сол сұрақтам ͡ бас ͡ тартып↑// самотвод жарыйалауұм ͡ герек↓/// ↑мен / ^уөзүмнүң пікірімді→// мәжіліс ͡ салында / б̊ілдірүуүм ͡ герек↓/// ↑^йегер ͡ де менің әріптестерім→// менің пікірімді тыңдамай ↑// мен / ^уөз пікірімді салмақты деп̊ ͡ санап ͡ отұрсам↑// мен / ^уол пікірімді / ^йерек̊ше пікірім ͡ деб̊ ͡ жазып↑ // кәнстійтүусыйалық ͡ кеңестің ͡ төрағасына→/ сол просесті жүргүзүп ͡ отұрған →//төрағалық ͡ етүушү /байандамашыға͡ б̊еремін↓/// ↑ ^уолар ͡ гәнстійтүусыйалық кеңестің / шығарғаң ͡ ғаулұсұна →//жеке / тіркеп ͡ қойұуға заң / ^ұрұқ̊сат ͡ періледі↓/// ↑сондұқтан ͡ да͡ б̊із // кейб̊іргезде / →тікелей заңгерлік пікіріңізді / айтш̆ы дегең ͡ гезде//→ біздің тоқтап қалатынымыз/ сол↓/// ↑^йертең сіздің сұраған сұрағыңыз →//біздің алдымызға ͡ гелүуү ͡ мүмкүн↓///
Унзила Шапақ	Соңынан бастайын сұрағыңыздың. Дәл бүгін айтып жоқ, бізге сот керек болып тұр деп ауысып кетуге болмайды. Себебі бұл Конституцияда көрсетілген норма, яғни конституциялық реформа қажет болатын болса, дәл осы сұраққа қатысты Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізу механизміне сәйкес кіргізуге болатын мүмкіндігі бар. Ал енді конституциялық сот керек, басқа тілмен айтатын болсақ, конституциялық бақылаудың басқа нысаны керек, яғни сот арқылы бақыласақ, бұл біздің мемлекетке тиімді деген пікір - өміршең пікір, ол бар пікір. Бұл - әлемнің көптеген мемлекеттерінде жұмыс жасап отырған механизм. Оның да тиімді тұстары бар. Ол - біздің республикада болған механизм. 1993 жылғы Конституция бойынша Қазақстан Республикасында конституциялық сот болды. Он сегіз нұсқасы болған басқа да. Соның ішінде конституциялық сот болу туралы да нұсқасы болды. Бірақ сол кезде біздің елімізге конституциялық кеңес механизмі орынды деп танылған. Ол кезде білесіздер, біз айттық қой енді Франция мемлекетінің конституциясын жалпы үлгі ретінде алдық. Франция мемлекетінде әлі күнге дейін бұл механизм жұмыс жасап келе жатыр. Бұл жерде жаңағы айтып өткен заңгеріңіздің, айтып отырған басқа заңгер ғалымдардың да, айтып отырған жеке тұлғалардың өтініш беруіне байланысты. Мен тағы да айтамын, бұл жерде конституциялық бақылауды терең түсіну керек. Бұл конституциялық құқықты бұзушылық болды деген сөз конституциялық құқыққа нұқсан келтіру, шектеу жасалды деген сөз, бұл заңда бар ма дегенге байланысты, қабылданған заңға байланысты. Оны Конституциялық кеңес атқарып отыр, Конституциялық кеңес тек жеке тұлғалардан алмайды ғой және басында айтып кеттім ғой, бұны сот жүйесіне кіреді десе, бұл пікір - өміршең пікір. Бұл механизм бар.	↑... соңынан бастайын /сұрағыңыздың↓/// ↑дәл бүгүн айтып жоқ →// бізге сот керек болұп тұр деп →// ауысып кетүуге болмайт↓/// ↑себебі / бұл кәнституцада көрсетілген норма // →йағни / кәнституцалық ^іреформа қажет болатын болса↑ // дәл ^уосы сұраққа қатысты/ → кәнституцаға ^уөзгертүулер мен толықтырұулар ^йенгізүу механизміне сәйкес →//кіргізүуге болатын мүмкүндүгү бар↓/// ↑ ^йенді кәнституцалық сот керек↓ // басқа тілмен айтатын болсақ↑// кәнституцалық бақылаудың басқа нысаны /керек↓// йағни сот арқылы бақыласақ↑ // бұл біздің мемлекетке тійімді деген пікір→// ^уөміршең пікір/ ^уол бар пікір↓/// ↑бұл әлемнің көптеген мемлекеттерінде / →жұмұс жасап ^уотырған// механизм ↓/// ↑^уоның да // тійімді/ жәнегі тұстары бар↓///	▶	... соңұнам ͡ бастайын /сұрағыңызды↓/// ↑дәл ͡ б̊үгүн ͡ айтып / жоқ → // бізге / сот керек болұп тұр деп →// ауұсұп кетүугө ͡ б̊олмайды ↓/// ↑себ̊еб̊і / бұл / кәнстійтүусыйада / көрсөтүлгөн норма // → йәғ^іній / кәнстійтүусыйалық ^іреформа ͡ ғәжет ͡ полатым ͡ болса↑ // дәл / ^уосұ сұраққа͡ ғатысты/ → кәнстійтүусыйаға / ^уөзгөртүулөр мен / толұқтұрұуұлар ͡ еңгізүу ͡ механійзміне ͡ сәйкес →//кіргізүугө͡ б̊олатын / мүмкүндүгү ͡ б̊ар↓/// ↑^йенді/͡ кәнстійтүусыйалық̊ ͡ сот керек↓ // басқа тілмен айтатым͡ болсақ↑// кәнстійтүусыйалық ͡ пақылаудұң / басқа нысаны ͡ герек↓// йәғ^іній сот арқылы ͡ б̊ақыласақ ↑ // бұл / б̊іздің мем^ілекетке тійімді дегем ͡ пікір→// ^уөмүршөң пікір/ ^уол / б̊ар пікір↓/// ↑бұл әлемнің ͡ гөптөгөн мем ^ілекеттерінде / →жұмұшшасап ͡ отұрған // механійзім ↓/// ↑ ^уонұң ͡ да // тійімді / жаңағы тұстары ͡ б̊ар↓///
Унзила Шапақ	Ол - біздің республикада болған механизм. 1993 жылғы Конституция бойынша Қазақстан Республикасында конституциялық сот болды. Он сегіз нұсқасы болған басқа да. Соның ішінде конституциялық сот болу туралы да нұсқасы болды. Бірақ сол кезде біздің елімізге конституциялық кеңес механизмі орынды деп танылған. Ол кезде білесіздер, біз айттық қой енді Франция мемлекетінің конституциясын жалпы үлгі ретінде алдық. Франция мемлекетінде әлі күнге дейін бұл механизм жұмыс жасап келе жатыр. Бұл жерде жаңағы айтып өткен заңгеріңіздің, айтып отырған басқа заңгер ғалымдардың да, айтып отырған жеке тұлғалардың өтініш беруіне байланысты. Мен тағы да айтамын, бұл жерде конституциялық бақылауды терең түсіну керек. Бұл конституциялық құқықты бұзушылық болды деген сөз конституциялық құқыққа нұқсан келтіру, шектеу жасалды деген сөз, бұл заңда бар ма дегенге байланысты, қабылданған заңға байланысты. Оны Конституциялық кеңес атқарып отыр, Конституциялық кеңес тек жеке тұлғалардан алмайды ғой және басында айтып кеттім ғой, бұны сот жүйесіне кіреді десе, бұл пікір - өміршең пікір. Бұл механизм бар.	↑^уол біздің ^іреспубликаның →болған механизім ↓/// ↑мың тоғұз жүз тоқ̊сан үшүншү жылғы кәнституца бойынша → // қазақ̊стан ^іреспубликасында→ // кәнституцалық сот болды↓/// ^уон сегіз нұсқасы болған басқа да↓/// сонұң ішінде //→ кәнституцалық сот болу туралы да→ // нұсқасы болды↓/// бірақ сол кезде / → біздің ^йелімізге кәнституцалық / кеңес механизмі//→ ^уорынды деп танылған↓/// ^уол кезде білесіздер// →біз айттық қой ^йенді→ /франційа мемлекетінің кәнституцасын // жалпы үлгі ^іретінде алдық↓/// франційа мемлекетінде→ // әлігүнге дейін //→бұл механизм жұмыс жасап келе жатыр↓/// ↑бұл жерде жәнегі айтып ^уөткен заңгеріміздің↑// айтып ^уотырған →//басқа заңгер ғалымдардың да айтып ^уотұрған→ // жеке тұлғалардың ^уөтінүш берүуіне байланысты↓/// мен тағы да айтамын // →бұл жерде кәнституцалық бақылауды →// терең түсінүу керек↓/// бұл кәнституцалық →//құқықтық бұзұушұлық болды деген сөз→// кәнституцйалық құқыққа нұқ̊сан келтірүу→// шектеу жасалды деген сөз→// бұл заңда бар ма дегенге байланысты→// қабылданған заңға байланысты↓/// ↑^уоны кәнституцйалық кеңес атқарып ^уотыр↓// кәнституційалық кеңес тек жеке тұлғалардан алмайды ↓// және басында айтып кеттім ғой↓// бұны сот жүйесіне кіреді десе↑// бұл пікір/ ^уөмүршең пікір↓/// бұл механизм бар↓///	▶	^уол ͡ б̊іздің ^іреспұубл^ійкада →болған механійзім ↓/// ↑мың / тоғұжжүз ͡ тоқ̊сан ͡ үшүншү жылғы / кәнстійтүусыйа ͡ б̊ойұнша → // қазағыстан ^іреспұуб̊лійкалық → // кәнстійтүусыйалық̊ ͡ сот ͡ полдұ↓/// ^уонсегіз нұсқасы ͡ б̊олған / басқа ͡ да↓/// сонұң ішінде //→ кәнстійтүусыйалық̊ ͡ сот ͡ полұу тұуралы ͡ да→ // нұсқасы ͡ б̊олдұ↓/// бірақ̊ / солгезде / → біздің ^йелімізге / кәнстійтүусыйалық ͡ кеңес механійзмі//→ ^уорұндұ деп танылған↓/// ^уолгезде ͡ б̊ілесіздер// →біз айттық ͡ қой ^йенді→ /франсыйа мем^ілекетінің /кәнстійтүусыйасын // жалпы / үлгү ^іретінде / алдық ↓/// франсыйа мем^ілекетінде→ // әлігүңгө͡ дейін //→бұл механійзім / жұмұш ͡ шасап кележатыр↓/// ↑бұл жерде жаңағы / айтып ͡ өткөн заңгеріміздің↑// айтып ͡ отұрған →//басқа заңгер ғалымдардың ͡ да / айтып ͡ отұрған→ // жекетұлғалардың / ^уөтүнүш берүуүнө͡ б̊айланысты↓/// мен тағы ͡ да ͡ айтамын // →бұл жерде/ кәнстійтүусалық /бақ^ылаудұ →// терең түс^үнүу͡ герек↓/// бұл / кәнстійтүусыйалық →//құқұқтұқпұзұушұлұқ ͡ полдұ деген сөз→// кәнстійтүусыйалық құқұққа нұқ̊саң ͡ гелтірүу→// шектеу жасалды деген сөз→// бұл заңда ͡ б̊ар ͡ ма дегеңге ͡ б̊айланысты→// қаб̊ылдаңған заңға ͡ б̊айланысты↓/// ↑ ^уонұ / кәнстійтүусыйалық ͡ кеңес атқарып ͡ отұр↓// кәнстійтүусыйалық ͡ кеңес тек / жекетұлғалардан алмайды ↓// және / б̊асында / айтып ͡ кеттім ͡ ғой↓// бұнұ сотшүйөсүнө кіреді ͡ десе↑// бұл пікір/ ^уөмүршөң пікір↓/// бұл механійзім ͡ бар↓///
Унзила Шапақ	Мен сізге айтайын, бұл әрине буллингтің түр-түрі бар. Қазір енді бұл мәселе қоғамда өршіп келе жатыр. Бірақ өршіп келе жатыр деген күннің өзінде статистиканы алып қарайтын болсаңыздар, сотқа жүгініп жатқан, нақты өзінің құқығын қорғауға барып жатқан іс азығырақ, іс азырақ. Ол енді, бір жағынан, бұны айыру керек, заң қабылдаймын деген сөз - біз адамның жүріс-тұрысының өлшем жасаймыз деген сөз. Қайсыны біз бопсалау, қорқыту, үрейлі жағдайға душар ету, бұның ішінде жаңағы психологиялық қысым жасау, бұл бөлек бөлек-бөлек баптарға кетіп жатыр. Бұл баптар бар, міне жалған жала жабу бар бұл жерде.	↑мен сізге айтайын→// бұл әрине буллингтің түр-түрү бар↓/// ↑қәзір ^йенді / бұл мәселе→ // қоғамда ^уөршүп келе жатыр ғой↓/// ↑бірақ ^уөршүп келе жатыр деген күннүң ^уөзүнде→// статистиканы алып қарайтын болсаңыздар→// сотқа жүгүніп жатқан// →нақты ^уөзүнің құқұғын қорғауға барып жатқан→// іс азығырақ↓/// ↑^уол ^йенді бір жағынан →/бұнұ айырұу керек// заң қабылдаймын деген сөз→// біз адамның жүрүс-тұрұсының ^уөлшөм жасаймыз деген сөз↓/// ↑қайсының бізде бопсалау/ қорқытұу/ ↓үрейлі жағдайға душар ^йетүу↓// бұның ішінде жәнегі психологійалық қысым жасау↓// бұл бөлек-бөлек баптарға кетіп жатыр↓/// ↑бұл баптар бар // →міне жалған жала жабұу бар бұжерде↓///	▶	↑мен сізг'айтайын →// бұл әрійне ͡ б̊үуллійңгтің түр-түрү ͡ б̊ар↓/// ↑ қәзір ^йенді / бұл мәселе→ // қоғамда ^уөршүп кележатыр ͡ ғой↓/// ↑бірақ ^уөршүп кележатыр дегең ͡ гүннүң ͡ өзүндө→// ^ыстатійстыйканы ͡ алып ͡ қарайтым ͡ болсаңыздар→// сотқа жүгүнүб̊ ͡ жатқан// →нақты ^уөзүнүң /құқұғұң ͡ ғорғауға͡ б̊арыб̊ ͡ жатқан→ / іс / азағырақ↓/// ↑^уол ͡ енді ͡ б̊іржағынан →/бұнұ / айырұу ͡ герек// заң͡ ғаб̊ылдаймын деген сөз→// біз адамның жүрүс-тұрұсұнұң ^уөлшөмін / жасаймыз деген сөз↓/// ↑қайсының бізде͡ б̊оп̊салау/ қорқұтұу/ ↓ үрөйлү жағдайға дұушар ͡ етүу↓// бұнұң ішінде жаңағы пісійхологійалық қысым ͡ жасау↓// бұл / б̊өлөк-пөлөк ͡ паптарға / гетіб̊ ͡ жатыр↓/// ↑бұл / б̊аптар ͡ б̊ар // →міне / жалған жала ͡ жаб̊ұу͡ б̊ар ͡ б̊ұлжерде↓//
Унзила Шапақ	Бұның барлығын заңгер өте жақсы, терең, шекарасын ашуымыз керек. Бұл туралы заң қоғамда болып жатқандықтан керек. Мен бағана айтып кеттім ғой, заң дегеніміз не, адамдардың қарым-қатынасын реттейтін өлшем. Егер де ондай қарым-қатынастар туындап, ол біреудің құқығына келтіріп жатса, міндетті түрде керек. Бірақ жеке заң қабылдау керек па немесе қылмыстық кодекстің ішіне бап енгізу керек па, бұл мәселені уже мамандар шешеді. Әйтпесе, біз ана көптеген шетелдерде бұндай заң қабылданып жатыр екен, бұл бар екен, бір жеке заң қабылдайық деп. Жоқ, біздің ұлттық құқықтық жүйенің өз ерекшелігі бар. Мүмкін, біз заңдарға осы баптарды енгізу арқылы мәселені шеше аламыз.	↑бұның барлығын заңгер ^уөте жақ̊сы→// терең / шекарасын ашұуымыз керек↓/// ↑бұл туралы заң// →қоғамда болып жатқандықтан /керек↓/// ↑мен бағана айтып кеттім ғой→ // заң дегеніміз не/ →адамдардың қарым-қатынасын ^іреттейтін ^уөлшем↓/// ↑^йегер де ^уондай қарым қатынас туындап↑// ^уол біреудің құқұғына/ келтіріп жатс̆а↑// міндетті түрде керек↓/// ↑бірақ/ жеке заң қабылдау керек па↑// немесе қылмыстық кодек̊стің ішіне //→ бап ^йенгізу керек па↑// бұл мәселені уже мамандар шешет↓/// ↑әйтпесе/ біз ана көптеген шетелдерде ↑// бұндай заң қабылданып жатыр ^йекен↓// бұл бар ^йекен / бір жеке заң қабылдайық деп↓/// жоқ/ →біздің ұлттық құқұқтық жүйенің →^уөз ^йерек̊шелігі бар↓/// ↑мүмкүн / біз ^уосы бұл заңдарға ↑// ^уосы баптарды ^йенгізу арқылы →// мәселені шеше аламыз↓///	▶	↑бұнұң барлығын заңгер / ^уөтө ͡ жақ̊сы →// терең шегарасын / ашұуұмұз ͡ герек↓/// ↑бұл тұуралы / заң →қоғамда / б̊олұб̊ ͡ жатқандықтан / керек↓/// ↑мен / баған'айтып / кеттім ͡ ғой→ // заң дегеніміз не/ →адамдардың / қарым-ғатынасын ͡ реттейтін / өлшөм↓/// ↑^йегер ͡ де / ^уондай / қарым-ғатынастар ͡ тұуұндап ↑// ^уол / б̊іреудүң ͡ ғұқұғұна / келтіріб̊ ͡ жатčа↑// міндеттітүрдө ͡ герек↓/// ↑бірақ/ жеке заң ͡ ғаб̊ылдау͡ герек ͡ пе↑// немесе / қылмыстық кодек̊стің ͡ ішіне //→ бап ͡ еңгізүу ͡ герек ͡ пе↑// бұл мәселені / мамандар ͡ шешеді↓/// ↑әйтпесе / біз ана / көптөгөн шетелдерде ↑// бұндай заң / қаб̊ылданыб̊ ͡ жатыр ͡ екен↓// бұл / б̊ар ͡ екен / бір жеке заң ͡ ғаб̊ылдайығ ͡ деп↓/// жоқ/ →біздің ұлттұқ / құқұқтұғ ͡ жүйөнүң →^уөз ͡ ерек̊шелігі͡ б̊ар↓/// ↑мүмкүн / біз ^уосұ / б̊ұл ͡ заңдарға ↑// ^уосұ ͡ б̊аптарды /^йеңгізүу ͡ арқылы →// мәселені / шеш'аламыз ↓///
Фархат Калиев	Мен танертен қызымды мектепке апарғанда сіздін әнінізді қойып қоям – Роза. - Мхм… - Маған ол сондай көніл-күйімді жақсы көтеред. Білмим. Сіздін ваще ммм стилініз маған қатты ұнайд. - Рақмет! - Сол стилінізді қайдан алдыныз, қалай таптыныз? - Ол стилді ешқайдан алған жоқпын. Ол андай ғо. Ііі адам өзі отырып өлең жазған кезде қалай беред енді іштен солай бересінғо сенде жазып. Содан енді халыққа жеткеннен кейін халық өзі ары қарай стилін тауып алад. Ол мынау мынандай стиль, анау анандай стиль деген сияқты. Ал менле определенный бір осы стилмен айтам дейтін жоқ ондай.	-↑Мен танертен /кызымды мектепке апарғанда сіздін әнніңізді косып коям – Роза↑/// -↑Мхм↑/// -↑Маған ол сондай көніл-күйімді жахсы көтеред↑/// ↑Білмим сіздін вапще / ммм стилініз маған қатты ұнайд↑/// -↑Рахмет↑/// -↑Сол стилінізді қайдан алдыныз, қалай таптыныз↑ -↑Ол стилді ешқайдан алған жоқпын↑ ↑Ол андай ғо↑ Ііі ↑адам өзі отырып → / өлең жазған кезде қалай беред енді іштен→ / солай бересінғо сен де жазып↑/// ↑Содан енді халыққа жеткеннен кин халық өзі арғарай стилін тауыб алад ғо↑/// ↑Нау нандай стиль, мынау нандай стиль деген сияқты↑/// ↑Ал менде апределённый бір осы стилмен айтам дитін жоқ ондай↑///	▶	-↑мен таңертең ͡ ғызымды мектепк'апарғанда сіздің әніңізді ͡ ғосұп қойамын – ұроза↓/// -↑мқм↓/// -↑маған ^уол сондай гөңүл-гүйүмдү жақ̊сы ͡гөтөрөді↓/// ↑білмеймін сіздің вообшше ммм стійліңіз мағаң ғатт'ұнайды ↓/// -↑ырахмет↓/// -↑сол стійліңізді ͡ ғайдан алдыңыз, қалай таптыңыз↓ -↑ ^уол стійлд'^уешқ̊айдан алған жоқпұн↓ ↑^уол анандай ͡ ғо↓ ііі ↑адам ^йөз'отұрұп → / ^йөлөң жазғаң ͡ гезде қалай беред'^йенді іштен→ / солай бересің ͡ ғой сен ͡ де жазып↓/// ↑содан ^йенді халыққа жеткеннең ͡ гейін халығ ^уөз'ары қарай стійлін тауұб̊ ͡алады ͡ ғой↓/// ↑ана'анандай стійль, мынау мынандай стійль деген сыййақты↑/// ↑ал менд'определённый бір ^уосұ стійльмен айтамын дейтін жоғ ^уондай↑///
Фархат Калиев	Ізденіс көп болды ма? - Бәрібір иа, көп боладығо. - Қанша жыл? Қазір сіз 21десіз? - 22демін почти. Осы жылы толам. Просто меломан болу керек сияқты. Жаңағындай әр өлеңді тыңдай берген жақсы. - Просто повезло. - Ну может быть да. Бақ қо тоже. Біреуге ерте бұйырад, біреуге кеш бұйырад. Біреулер талпынып еңбекпен жетед деген сияқты. - Менін байқауымша табысқа ізденген адам жетед. - Иа, мен де келісем. - Сіз музыкалық мектепті бітірдініз иа? - Мхм… - Үшінші сыныптан бастап гастрольге шықтыныз? - Мхм.. - Менін ойымша музыкалық мектепті бітірген әртіс ол басқаша. Сахнада оны сразу көресін.	-↑Ызденыс көп болды ма↑ -↑Бәрібір иа, көп болады ғо↑/// -↑Қанша жыл↑ ↑Қазір сіз жырма бірдесіз↑/// -↑Жырма екідемін пачти↑ ↑Ос шылы толам↑/// ↑Просты меламан болу герек сияқты↑ ↑Жаңағыдай әр өлеңді тыңдай берген жақсы↑ -↑Просто повезло↑/// -↑Ну может быть да↑/// ↑Бақ қо тоже↑/// ↑Біреуге ерте бұйырад, біреуге кеш бұйырад↑/// ↑Біреулер талпынып еңбекпен жетед деген сияқты↑/// -↑Менін байқауымша табысқаа→ / ызденген адам жетед↑/// -↑Иа, мен де келісем↑/// -↑Сіз музыкалық мектепті бітірдініз иа↑ -↑Мхм↑/// -↑Үшінші сыныптан бастап гастрольге шықтыныз↑/// -↑Мхм↑/// -↑Менім ойымша музыкалық мектепті бітірген әртіс /ол басқаша↑/// -↑Сахнада оны↑ сразу көресын↑///	▶	-↑ізденіс көп полдұ ͡ ма↑/// -↑бәріб̊ір ійә, көп полады ͡ ғой↑/// -↑қанша жыл↓/// ↑қазір сіж жыйырма ͡б̊ірдесіз↓/// -↑жыйырм'екідемін почтұй↓ ↑^уосұ жылы толамын↓/// ↑просто меломам болұу ͡ герек̊ сыййақты↓/// ↑жаңағыдай әр ^уөлөңдү тыңдай берген жақ̊сы↓/// -↑просто повезло↓/// -↑нұу может пыть ͡ да↑/// ↑бақ ͡ қой тоже↓/// ↑біреуг'ерте бұйұрады, біреугө кеш бұйұрады↓/// ↑біреулөр талпыныб̊ ͡ ^йеңбекпен жетеді деген сыййақты↓/// -↑менің байқауұмша таб̊ысқа→ / іздеңген адам жетеді↓/// -↑ійә, мен ͡ де ͡ гелісемін↓/// -↑сіз мұузұкалығ мектепті ͡ б̊ітірдіңіз ійә↓/// -↑мхм↓/// -↑үшүншү сыныптам бастап гастрольге шықтыңыз↓/// -↑мхм↓/// -↑менің ^уойұмша мұузұкалығ мектепті ͡ б̊ітірген әртіс ^уол басқаша↓/// -↑сахнад'онұ ↑ сразұу ͡ гөрөсүң↓///
Фархат Калиев	Мхм. Ол иа. Онымен келісем. Бірақ ііі тап менің тарапымда кішкене басқашалау. Мен музыкалық мектепті бітірдім да бірақ оның колледжын оқымадым, оның университетін оқымадым. Тіпті менде әлі кішкене көшеден келген әртістердің қатарына жатам. Себебі сахналық енді мәдениетке тек қана жаңағы киімің кірмидіғо, сөйлегенің кіред. Ал мен халықпен жұмыс жасау веденпям тоже ағайындарыммен сөйлесіп тұрган сияқты әңгіме айта берем. Ааа жаңағы профессионалдық тұрғыда әлі жетіліп атырқ.	-↑Мхм Ол иа↑/// ↑Онымен келісем↑/// ↑Бірақ ііі тап менің тарапымда кішкене басқашалау↑/// ↑Мен музыкалық мектепті бітірдім да бірақ оның колледжын оқымадым, оның университетін оқымадым / сол себепті мен де әлі кішкене көшеден келген әртістердің қатарына жатам↑/// ↑Себебі сахналық енді мәдениетке тек қана жаңағ киімің кірмиді ғо / сөйлегенің кіред ал мен халықпен жұмыс шасау веденям тоже ағайындарыммен сөйлесіп тұрған сияқты әңгіме айта берем↑/// ↑Ааа жаңағыдай профессионалдық тұрғыда әлі → / жетіл ватырқ↑///	▶	-↑мхм ол ійә↓/// ↑^уонұмең ͡ гелісемін↓/// ↑бірағ тап менің тарапымда ͡ гішкене ͡ б̊асқашалау↓/// ↑мен мұузұкалығ мектепті ͡ б̊ітірдім ͡ да / б̊ірағ онұң ͡ голледжын ^уоқұмадым/ ^уонұң үунійверсійтетін ^уоқұмадым / сол себ̊епті мен ͡ де әлі кішкене ͡гөшөдөң гелген әртістердің ͡ғатарына жатамын↓/// ↑себ̊еб̊і сахналығ ^йенді мәденійетке тек қана жаңағы ͡ гійімің ͡гірмейді ғой / сөйлөгөнің ͡ гіред'ал мен халықпен жұмұш ͡ шасау веденійем тож'ағайындарыммен сөйлөсүп тұрған сыййақт'әңгіме айта ͡ беремін↓/// ↑ааа жаңағыдай профессійоналдық тұрғұд'әлі → / жетіліб̊ жатырмыз↓///
Фархат Калиев	Енді біздін шоу-бизнесті алса мысалы 70 мүмкін 80 пайыз әртістер олар музыкалық мектепті бітірген жоқ. Сіздін стилініз Садраддиндін иа, Әмренін онын бәрі көрініп тұрад. Енді жаңы толқынды алсақ иа мысалы. Үйткені ну сіздер басқаша да. Үйткені фундамент бар. - Ммм.. - Сіз өзініз барам дедініз ба музыкалық мектепке? - Жоооқ, өзіміз. Мен де өзімде қатты негізі болды бала кезден желание. Бірақ енді апарған ата-анам ғо. Сол кісілер байқад бірінші. Осы баладан бірдеңі шығатын сияқты деп музыкальный школаға апард. Содан кеттік қо.	-↑Енді біздін шоу-бизнесті алса↑ мысалы жетпіс мумкын сексен пайыз әртістер олар музыкалық мектепті бітірген жоқ↑/// ↑Сіздын стилініз Садраддиндін иа↑ Амренін онын бәрі көрініп тұрад↑/// ↑Енді / жана толқынды алсақ / иа мысалы↑/// ↑Үйткені ну сіздер басқаша / да үйткені фундамент бар↑/// -↑Ммм↑/// -↑Сіз өзініз барам дедініз ба музыкалық мектепке↑ -↑Жоооқ өзіңіз менде өзімде қатты негізі болды бала кезден желание↑/// ↑Бірақ енді / апарған ата-анам ғо↑/// ↑Сол кісілер байқад бірінші↑/// ↑Осы баладан бірдеңі шығатын сияқты деп / жайлап музыкальный школға апард↑/// ↑Содан кеттік қо↑///	▶	-↑^йенді ͡͡ біздің шоу-͡ б̊ійзнест'алса // мысалы жетпіс мүмкүн сек̊сем пайыз әртістер / ^уолар мұузұкалығ мектепті ͡ ͡бітірген жоқ↓/// ↑сіздің стійліңіс садраддыйннің ій/ әмренің ^уонұң бәрі ͡ гөрүнүп тұрады↓/// ↑^йенді / жаңа толқұнд'алсақ ійә мысалы↓/// ↑^йөйткөнү нұу сіздер ͡ б̊асқаша / д'өйткөнү фұундамент пар↓/// -↑ммм↓/// -↑сіз ^йөзүңүз ͡ б̊арамын дедіңіз ͡ б̊а /мұузұкалығ мектепке↓/// -↑жоғ ^йөзүңүз менд'өзүмдө қатты негізі ͡ б̊олдұ ͡ б̊ала ͡ гезден желаныйе↓/// ↑бірағ енді / апарған ат'анам- ͡ ғой↓/// ↑сол ͡ гісілер ͡ б̊айқады ͡ б̊ірінші↓/// ↑ ^уосұ ͡ б̊аладам бірдеңе шығатын сыййақты деб̊ жайлап / мұузұкальный школағ'апарды↓/// ↑содаң ͡ геттік қой↓///
Фархат Калиев	Мектепте оқығанда студен кезінде сіз кімді тындандыныз? - Қайрат Нұртасты, Төреғалиды, Еркін Нұржановты. Кілееең эстраданы тыңдадым. Дәстүрлі әншілердің Айгүл Елшібаева, Өмірқұл Айниязов. Дәстүрлі әншілермен қоса эстрадалық әншілерді қатар тыңдадым. Ал студен кезімде ағылшынша өлеңдер тыңдап бастадым, орысша өлеңдер. Сүйтіп Алматыға өзім келген кезде соның бәәәрі миымда айналып жүрд. Содан кейін Розаның бір жерінде Қайрат Нұртас болып тұрсам бір жағында Эминем болып тұрғым келед деген сияқты ғой. - Ммм…	#ЗНАЧ!	▶	-↑мектепт' ^уоқұғанда/ стүудөнт кезінде /сіз ͡ гімді тыңдадыңыз↓/// -↑қайрат нұртасты / төрөғалыйды / ^йеркін нұржановтұ↓/// ↑кілең эстраданы тыңдадым↓/// ↑дәстүрл'әншілердің // айгүл елшіб̊аева // ^уөмүрқұл айныйазов↓/// ↑дәстүрл'әншілермен қос'эстрадалық // әншілерді ͡ ғатар тыңдадым↓/// ↑ал стүудөнт кезімд'ағылшынша ^уөлөңдөр тыңдап пастадым // ^уорұшш' ^уөлөңдөр↓/// ↑сүйтүб̊ ͡ алматығ'өзүм келгең ͡ гезде / сонұң бәрі мыйымд'айналып жүрдү↓/// ↑содаң ͡ гейін ұрозаның бір жерінде қайрат нұртас ͡ полұп тұрсам бір жағынд'эмійнем болұп тұрғұм ͡ геледі деген /сыййақты ͡ ғой↓/// -↑ммм↑///
Фархат Калиев	Әр жағынан әртүрлі бере бересің. Сосын халық өзі тауып аладығо. - Референс иа сонда? - Ол копирование ғо барлығы когда музыка звукпен музыкамен андай ауыратын болсаң оның бәрі сен тыңдаған кезде наушникпен либо колонкіден. Оның бәрі миға қарай кетед. Артынша сосын жалғыз өзің отырып өлең жазған кезде соның бәрі түседі. - Әнді туу ол сондай қиын нәрсе деп ойлайм. - Жаман ауырад десең. - Хахахаха. Как у нас на родах. Вот как музыка рождается у парней? - Музыка рождается чуть-чуть по другому.	-↑Әр жағынан әртүрлі бере бересің↑/// ↑Сосын халық өзі тауыб алады ғо↑/// -↑Референс иа сонда↑ -↑Ол капиравание ғо барлығы когда музыка / звукпен музыкамен андай ауыратын болсаң оның бәрі сен тыңдаған кезде наушникпен либы калонкіден оның бәрі миға қарай кетед↑/// ↑И артынша сосын / жалғыз өзің отырып өлең жазған кезде сон бәрі түседі↑/// -↑Әнді туу↑ ол сондай қиын / нәрсе деп ойлайм↑/// -↑Жамаан ауырад десең↑/// -Хахахаха. ↑Как у нас на родах↑/// ↑Вот как музыка рождается → / у парней↑ -↑Музыкада чут-чут па другому↑///	▶	-↑әр жағынан әртүрлү ͡ ͡б̊ере ͡б̊ересің↓/// ↑сосұн халығ ^уөзү тауұб̊ ͡ алады ͡ ғой↓/// -↑іреференс ійә сонда↓/// -↑ ^уол гопұйрованыйе ғой / барлығы ͡ гогда мұузұка / звүукпөн мұузұкамен анандай ауұратым болсаң// ^уонұң бәрі сен тыңдағаң ͡ гезде / наушныйкпен либы калоңкадан ^уонұң бәрі мыйға ͡ ғарай ͡ гетеді↓/// ↑и артынша сосұн // жалғыз ^уөзүң ^уотұрұб̊ ͡ өлөң жазғаң ͡ гезде / сонұң бәрі түсөдү↓/// -↑әнді тұуұу↑ ^уол сондай //ғыйын / нәрсе деб̊ ͡ ^уойлаймын↓/// -↑жаман ауұрады десең↓/// -↑хахахаха↑/// ↑как у нас на родах↓/// ↑вот каг ͡ мұузұка рождается → / у парней↓/// -↑мұузұкада чуть-чуть по другому↓///
Фархат Калиев	- Қалай? - Кейбір музыка болад. Мысалы тоже самое бірақ ұқсайд жаңағы бала туған ііі рәсімге. Біреулер мысалы 9 айдан өтіп кетіп барып туад деген сияқты ғо. Музыка да сондай. Сен 1 сағатта бітіргің келед. Бірақ ол 1 айдан кейін шығад деген сияқты ғо. Ііі кейде болад толғағың жеңіл болған кезде 15 минутта шығарып тастайсың музыканы. Сондай. - Оған шабыт керек қой. - Әрине. Ол сол сияқты бірақ бағана айтып өткендей шабыт айтпай келед. Ол 5 минутқа келіп кетіп қалуы мүмкін. 5 минутта сен 1 жол жазып үлгеруің мүмкінсің деген сияқты ғо.	-↑Қалай↑ -↑Кейбір музыка болад↑/// ↑Мысалы тоже самое бірақ ұқсайд /жаңағы бала туған / ііі рәсімге↑/// ↑Біреулер мысалы тоғыз айдан өтіп кетіп барып туад / деген сияқты ғо музыка да сондай↑/// ↑Сен / бір сағатта бітіргің келед бірақ ол бір айдан кейін шығад/ деген сияқты ғо↑/// ↑Ііі кейде болад → / толғағың жеңіл болған гезде он бес минутта шығарып тастайсың музыканы сондай↑/// -↑Оған шабыт керек қой↑ -↑Әрине↑ ↑Ол сол сияқты бірақ мана айтып өткендей шабыт айтпай келед↑/// ↑Ол бес минутқа келіп кетіп қалуы мүмкін↑/// ↑Бес минутта сен бір жол жазып үлгеруің мүмкінсің деген сияқты ғо↑///	▶	-↑қалай↑/// -↑кейб̊ір мұузұка ͡ б̊олады↓/// ↑мысалы тоже самое ͡ б̊ірағ ұқ̊сайды жаңағы ͡ б̊ала тұуған / ірәсімге↓/// ↑біреулөр мысалы /тоғұз айдан ^уөтүп //кетіп ͡ парып /тұуады /деген сыййақты ғой мұузұка да сондай↑/// ↑сен / бір сағатта ͡ б̊ітіргің ͡ геледі ͡ б̊ірағ ^уол/ бір айдаң ͡ гейін /шығады деген сыййақты ғой↓/// ↑ііі ͡ гейде ͡ б̊олады → / толғағың жеңіл болғаң ͡ гезд'он бес мыйнұутта шығарып тастайсың // мұузұканы сондай↓/// -↑ ^уоған шаб̊ыт керек ͡ қой↑/// -↑әрійне↑/// ↑^уол сол сыйақты ͡ бірағ ман'айтып ^уөткөндөй // шаб̊ыт айтпай ͡ геледі↓/// ↑^уол бес мыйнұутқа ͡ геліп // кетіп қалұуұ мүмкүн↓/// ↑бес мыйнұутта сен бір жол жазыб̊ ͡ үлгөрүуүң / мүмкүнсүң деген сыййақты ғой↓///
Фархат Калиев	Мысалы суретшілерді алсақ олар мастерскойына кіред, холст алад и жазад иа. Ал мысалы сіз музыканы жазғанда өзініздін стилінізбен иа «Қар» сияқты, «Роза» сияқты. Сіз қалай студияға кіресіз. Так, Фархат, я должен написать песню да. Солай жазасыз ба? Или әлде қалай? - Олай ойланатын болсаңыз өлең шығара алмай қаласыз. Өлең, ән шығара алмай қаласыз. - Неге? Настрой бар ғой. - Настрой болғанымен. - Настрой, атмосфера, студияда отырсын, жалғыз. Кофе, шабыт. - Мхм. Ол возможно қыздарда шығар. Әйелдер қауымында сондай настрой болса. Кофе, студия	-↑Мысалы суретшілерді алсақ олар мастерскойына кіред / хостты алад → / и жазад иа↑ Ал мысалы сіз музыканы жазғанда → / өзініздін стилінізбен иа↑ «Қар» сияқты / «Роза» сияқты↑/// ↑Сіз қалай / студияға кірес так / Фархат / я должен написать песню да солай жазасыз ба↑ ↑Или әлде қалай? -↑Олай ойланатын болсаңыз өлең шығара алмай қаласыз↑/// ↑Өлең / ән шығара алмай қаласыз↑/// -↑Неге↑ ↑Настрой бар ғой↑/// -↑Настрой болғанымен↑/// -↑Настрой / атмосфера / студияда отырсын / жалғыз↑/// ↑Кофе / шабыт↑/// -↑Мхм↑/// ↑Ол возможно қыздарда шығар↑/// ↑Әйелдер қауымында сондай настрой болса кофе / студия↑///	▶	-↑мысалы сүурөтш̆үлөрд'алсақ // ^уолар мастерскойұна ͡ гіреді // хостт'алады → / и жазад'ійә↓/// ↑ал мысалы сіз мұузұканы жазғанда → / ^уөзүңүздің стійліңізб̊ен ійә↑ «қар» сыййақты / «ұроза» сыййақты↓/// ↑сіз ғалай / стұудыййаға ͡ гіресіз так / фархат / я должен написать песнйүу да солай жазасыз ͡ ба↓/// ↑ил'әлде қалай↑/// -↑^уолай / ^у ойланатын болсаңыз // ^уөлөң шығар'алмай қаласыз↓/// ↑ ^уөлөң / ән шығар'алмай қаласыз↓/// -↑неге↑/// ↑настрой бар ͡ ғой↑/// -↑настрой болғанымен↓/// -↑настрой / атмосфера / студияда отұрсұң / жалғыз↓/// ↑кофе / шаб̊ыт↓/// -↑мхм↓/// ↑^уол возможно /қыздарда шығар↓/// ↑әйелдер ғауұмұнда // сондай настрой болса ͡ гофе / студия↓///
Фархат Калиев	Хахахаха. Ал сіздерде қалай? - Біздерде басқаша шамалы. Бізде постоянно. - Вот опишите, вот опишите мне обстановку как это происходит, где это происходит. - Біздер студияда көбіне отырамыз негізі. Бірақ біз анаяқа жұмыс жасаймыз деп келмиміз. Біз жәй ғана студияның ішінде отырамыз, сояқта түнейміз. Үйіміз болса да, бірақ сояқтың іші қызық. Содан музыкалар жүреді ғо жайлап ми өзі іліп бастайд. Бірақ ол үшін сен андай музыкаға тыңдап өлең шығарам мен деп ойланбай просто айналаңмен әңгіме айтып отыру керексің өзіңнің кругыңмен. Когда әңгіме айтып отырасың сосын сол кругтың әңгімесінің ортасынан текст шығып бастайд сүйтіп ары қарай музыканың бір жолын тапқаннан кейін через сол жол арқылы полный кетебересіңғо төменге қарай. Полноценный трек шығад сол кезде.	-Хахахаха. ↑Ал сіздерге қалай↑ -↑Бізде басқаша шамалы↑/// ↑Бізде пастаянны↑/// -↑Вот апишите, апишите мне абстановку как это происходит / где это происходит↑/// -↑Біздер студиядаа көбіне отырамыз негізі бірақ біз аняқа жұмыс жасаймыз деп келмиміз↑/// ↑Біз жәй ғана студияның ішінде отырамыз / сояқта түниміз↑/// ↑Үйіміз болса да / бірақ сояқтың іші қызық↑/// ↑Содан музыкалар жүреді ғо жайлап / ми өзі іліп бастайд↑/// ↑Бірақ ол үшін сен андай музыкаға тыңдап өлең шығарам мен деп ойланбай просто айналаңмен әңгіме айтып отыру керексің өзіңнің кругыңмен↑/// ↑Кагда әңме айтып отырасың сосын сол кругтың әңгімесінің ортасынан текст шығып бастайд↑/// ↑сүйтіп арғарай музыканың бір жолын тапқаннан кин черес сол жол арқылы полный кетебересғо төменге қарай↑/// ↑Палнаценный трек шығад со гезде↑///	▶	-↑хахахаха↑ ↑ал сіздерге қалай↑/// -↑бізде ͡ басқаша шамалы↓/// ↑бізде постоянны↓/// -↑вот ^уопишите, ^уопишите мне ^уобстановку как это происходит / где это происходит↓/// -↑біздер стұудыййадаа ͡ гөб̊үн'отұрамыз негізі ͡ б̊ірақ ͡ піз анйақа жұмұш шасаймыз деп келмійміз↑/// ↑біж жәй ғана стұудыййаның ішінд'отұрамыз / сойақта түнүймүз↑/// ↑үйүмүз ͡б̊олса да / бірақ̊ сойақтың іші ͡ғызық↑/// ↑содан мұузұкалар жүрөдү ғо жайлап / м'өзү іліп пастайды↑/// ↑бірағ ^уол үшүн сен анандай мұузұкаға тыңдаб̊ ͡ өлөң шығарамын мен деб̊ ͡ ^уойламбай прост'айналаңмен әңгім'айтып ^уотұрұу ͡ герек̊сің ^уөзүңнүң ͡ грұугұңмөн↑/// ↑когд'әңгіме айтыб̊ ^у͡ отұрасың сосұн сол грұугтұң әңгімесінің ^уортасынан тек̊ст ш̆ығып пастайды↑/// ↑сүйтүб̊ ͡ ары қарай мұузұканың бір жолұн тапқаннаң ͡ гейін черес сол жол арқылы полнұй гете ͡ б̊ересің ғой төмөңгө қарай↓/// ↑полносенный трек̊ шығады сол гезде↑///
Фархат Калиев	Кругыңыз кім сонда? - Кругым – менің балдарым. - Қандай балалар? Әртістер? -Әртістерден бөлек өзімнің командамның балдары бар, менің жұмыстарыммен айналысатын. Сол кісілер отырад көбіне қасымда. Ал әртістермен тек қана концерттерде былай кездесеміз? - Қайрат Нұртаспен доссыз ба? - Қайрат Нұртаспен дос болсам ғо сол десең иа. Дос емеспін. Інісімін ғой былай. Иа, жақсы көреміз ағамызды, сыйлаймыз. - Фит жаздыныз ба? - Жоқ. - Қашан жазасыз? - Жазбайтын шығармын. - Неге? - Менің жолым басқа. Ағамды мен тек балалық шағымның естелігі деп білем және осы жолға дейін алып келген мотиватор. - Америкада, Европада фиттерді жазады ғой, коллаборация жасайд, синергия жасайд иа. Екі мықты әртіс қосылса онда ну точно бірдене жана шығады ғой.	-↑Кругыныз кім сонда↑ -↑Кругым менің балдарым↑/// -↑Қандай балалар↑ ↑Әртістер↑ -↑Әртістерден бөлек өзімнің командамның балдары бар / менің жұмыстарыммен айналысатын↑/// ↑Сол кісілер отырад көбіне қасымда↑/// -↑Ал әртістермен тек концерттерде былай кездесеміз↑/// -↑Қайрат Нұртаспен доссыз ба↑ -↑Қайрат Нұртаспен дос болсам ғо сол десең иа↑/// ↑Дос емеспін↑/// ↑Інісімін ғо былай↑/// ↑Иа / жақсы көреміз ағамызды/ силаймыз↑/// -↑Фит жаздыныз ба↑ -↑Жоқ↑/// -↑Қашан жазасыз↑ -↑Жазбайт чығармын↑/// -↑Неге↑ -↑Менің жолым басқа↑/// ↑Ағамды мен тек / балалық шағымның естелігі деп білем және осы жолға дейін алып келген мотиватор↑/// -↑Америкада / Европада фиттерді жазады ғой / калабарация жасайд / синергия жасайд иа↑/// ↑Екі мықты әртіс қосылса онда / ну точна бірдеме жана шығады ғой↑///	▶	-↑крұугұңұз гім сонда↑ -↑крұугұм менің балаларым↑/// -↑қандай балалар↑ ↑әртістер↑ -↑әртістердем бөлөг өзүмнүң ͡гомандамның балалары ͡ б̊ар / менің жұмұстарыммен айналысатын↓/// ↑сол гісілер ^уотұрады ͡ гөб̊үнө қасымда↓/// -↑ал әртістермен тек консерттерде ͡ б̊ылай гездесеміз↓/// -↑қайрат нұртаспен доссұз ͡ б̊а↑ -↑қайрат нұртаспен дос ͡ полсам ͡ ғой сол десең ійә↓/// ↑дос ^йемеспін↑/// ↑інісімін ͡ ғой былай↓/// ↑ійә / жақ̊сы ͡гөрөмүз ағамызды/ сыйлаймыз↓/// -↑фит ͡ шаздыңыз ͡ б̊а↑ -↑жоқ↑/// -↑қашан жазасыз↑ -↑жазб̊айтын шығармын↑/// -↑неге↑ -↑менің жолұм басқа↓/// ↑ағамды мен тек / балалық̊ шағымның естелігі деп пілем жән'осұ жолға дейін алып келген мотұйватор↓/// -↑амерійкада / ^йевропада фійттерді жазады ͡ ғой / коллаб̊орасыйа жасайды / сійнергійә жасайд'ійә↓/// ↑^йекі мықт'әртіс қосұлс'онда / нұу точно ͡ б̊ірдеңе жаңа шығады ͡ ғой↓///
Фархат Калиев	Коллаборация бар ғо бізде. Тек Қайрат ағамен емес. - Фархат, сенде қандай фобия бар? - Биіктіктен қорқам осы. - Басқа фобия жоқ па? - Жоқ. Биіктік қой самый қорқыныштысы. - Самый қорқынышты. - Сонда мен сені прям сааамый страхқа алып келдім да? - Сонайтам. Сол ойланып отырм қазір түсіп кете берин ба жайлап деп. - Мен честно говоря. Мен өзім қорқып тұрмын. Бірақ сен үшін мен түсем. - Қуаныштымын. - Контент үшін түсем. Мен ваще контен үшін бәрін жасайм. - Иа. - Ал сен ше? - Контент, контент деп өліп кетпесек болды әйтеуір. - Фархат, қалайсын? - Керемет! - Керемет? Сен ойлап атқан шығарсың неге ваще бұл сұхбатқа келістім. Зачем ваще келістім деп ойлап атқан жоқсың ба? - Жоқ, нормально ғо. Шынымен бұндай простои болмаса тоже болмайд. Ііі сіз өзіңіз айтқандай қорқынышты жеңіп білсең жақсы ғо тоже	-↑Коллаборация бар ғо бізде. ↑Тек Қайрат ағамен емес↑/// -↑Фархат / сенде қандай фобия бар↑ -↑Биіктіктен қорқам осы↑/// -↑Басқа фобия жоқ па↑ -↑Жоқ↑/// ↑Биіктік қо самый↑ қорқыныштыс↑/// -↑Самый қорқынышты сонда мен сені прям сааамый↑ страхқа алып келдім да↑/// -↑Сонайтам↑/// ↑Сол ойланып отырм↑/// -↑Мен честна гаваря↑/// -↑Казір түсіп кете берин ба жайлап деп↑/// -↑Мен өзім қорқып тұрмын↑/// ↑Бірак сен үшін мен түсем↑/// -↑Қуаныштымын↑///-↑Контент үшін түсем↑/// ↑Мен ваще контент үшін бәрін жасайм↑/// -↑Иа↑/// -↑Ал сен ше↑ -↑Контент контент деп өліп кетпесек болд әйтеуір↑/// -↑Фархат қалайсын↑ -↑Керемет↑/// -↑Керемет↑ ↑Сен ойлаб атқан шығарсың неге↑Айжан ваще бұл сұхбатқа келісті↑/// ↑Зачем ваще келістіг деп ойлаб атқан жоқсың ба↑ -↑Жоқ, нармальны ғо↑/// ↑Шынымен бұндай просты болмаса тоже бомайд↑/// ↑Ііі сіз өзіңіз айтқандай қорқынышты жеңіп білсең жақсы ғо тоже↑///	▶	-↑коллаб̊орасыйа ͡ б̊ар ͡ ғой бізде. ↑тек қайрат ағамен ^йемес↓/// -↑фархат / сенде қандай фоб̊ұйа ͡ б̊ар↓/// -↑бійіктіктең ͡ ғорқамын осұ↑/// -↑басқа фоб̊ұйа жоқ ͡ па↑ -↑жоқ↑/// ↑бійіктік қо самый↑ қорқұнұштысы↑/// -↑самый ғорқұнұшты сонда мен сені прям самый↑ страхқ'алып келдім ͡ да↓/// -↑сон'айтам ↑/// ↑сол ^уойланыб̊ ͡ отұрм↓/// -↑мен честно говорйа↓/// -↑қазір түсүп кете ͡ б̊ерейім ͡ ба жайлап деп↓/// -↑мен ^уөзүм қорқұп тұрмұн↑/// ↑бірақ̊ сен үшүн мен түсөмүн↓/// -↑құуаныштымын↑/// -↑контент үшүн түсөм↓///↑мен вообшше ͡ гонтент үшүм бәрін жасаймын↓/// -↑ійә↑/// -↑ал сен ͡ ше↑ -↑контент контент деб̊ ͡ ^уөлүп кетпесек болд'әйтеуүр ↓///-↑фархат қалайсың↑ -↑керемет↑/// -↑керемет↑ ↑сен ^уойлаб̊ жатқан шығарсың неге↑айжан вообшше ͡ б̊ұл сұхбатқа ͡ гелісті↑/// ↑зачем вообшше ͡ гелістік деб̊ ͡ойлаб̊ жатқан жоқ̊сұң ба↓/// -↑жоқ, нормально ғой↑/// ↑шынымем бұндай просто ͡ б̊олмаса тоже ͡ б̊олмайды↑/// ↑ііі сіз ^уөзүңүз айтқандай ғорқұнұшты жеңіп пілсең жақ̊сы ͡ ғой тоже↑///
Фархат Калиев	Сен ваще өмірге сенесің ғой да? - Иа, әрине. -Потокта жүресің ғой да. Бірдеме мысалы болып қалса сенін өмірінде сен отказ бермисін өзіне? - Мхм… - Жоқ демисін иа? - Иа риск жасай бересің көп. Сондықтан рисковать еткен дұрыс. - Кімге жоқ дисін? - Қыздарға десең иа хахахаха. Ешкімге жоқ деп айтпайм жалпы. Ну андай болады ғой кей кезде жоқ деп айтатын орны болып қалатын жерлер. А так былай ашықпызғо. Иә дейміз көбінесе.	-↑Сен ваще өмірге сенесің ғой да↑ -↑Иа, әрине↑/// -↑Потопта жүресің ғой да↑ ↑Бірдеме мысалы болып қалса сенін өмірінде сен отказ бермисін өзін↑/// -↑Мхм↑/// -↑Жоқ демисін↑/// -↑Иа риск жасай бересің көп↑/// ↑Сондықтан рискавать еткен дұрыс↑/// -↑Кімге жоқ дисін↑/// -↑Қыздарға десең иа хахахаха↑/// ↑Ішкімге жоқ деп айтпайм жалпы↑/// ↑Ну андай болады ғой кей гезде жоқ деп айтатын орны боп қалатын жерлер↑/// ↑А так былай бәріне ашықпыз ғо↑Иә дейміз көбнесе↑///	▶	-↑сен вашш'өмүргө сенесің ғой да↑ -↑ыйа, әрійне↑/// -↑потопта жүрөсүң ғой да↑ ↑бірдеме мысалы ͡б̊олұп қалса сенін өмүрүнде сен отказ ͡б̊ермійсін ^уөзүн↑/// -↑мқм↑/// -↑жоғ ͡демійсін↑/// -↑ыйа риск жасай бересің ͡гөп↑/// ↑сондұқтан ырыйскавать еткен дұрұс↑/// -↑кімге жоғ ͡дійсін↑/// -↑қыздарға десең ыйа хахахаха↑/// ↑ішкімге жоғ ͡деб̊ ͡айтпайм жалпы↑/// ↑нұ'андай болады ғой гей гезде жоғ ͡деб̊ ͡айтатын ^уорнұ ͡б̊оп қалатын жерлер↑/// ↑а так былай бәрін'ашықпыз ғо↑ійә дейміз гөбнөсө↑///
Фархат Калиев	Фархат. Музыканы жазғанда сіз ііі қалай ойлайсыз коммерциялық пайдасын, әлде жүрегіне сенесіз бе? - Екі жағын қатар ойлайм. Куплет жүректен шыққан әңгіме болса, қайырма обязательно есте қаларлықтай болу керек. Ол сені уже есте қаларлықтай етіп істим мен қайырмасын дегенің ол сенің уже коммерция. Бәрінің есінде қалатындай істейін деп атсаң. Ал куплет ол жүректен шыққан әңгімеге кетед. Ол жерде біреудің тағдырына ұқсас нәрсе болса сол соған ұнайд. Ал оның тағдырында, өмірінде ондай нәрсе болып атпаса оған ұнамайд деген сияқты нәрсеғо.	-↑Фархат / музыканы жазғанда сыз ііі қалай ойлайсыз коммерциялық пайдасын / әлде жүрегіне сенесіз бе↑ -↑Екі жағын қатар ойлайм↑/// ↑Куплет жүрекпен шыққан әңме болса / қайырма абизательна есте қаларлықтай болу керек↑/// ↑А ол сенің уже есте қаларлықтай↑ етіп істим мен қайырмасын дегенің ол сенің уже коммерция↑/// ↑Бәрінің есінде қалатындай істин деп атсаң↑/// ↑Ал куплет ол жүректен шыққан әңгімеге кетед↑/// ↑Ол жерде / біреудің тағдырына ұқсас нәрсе болса сол соған ұнайд↑/// ↑Ал оның тағдырында / өмірінде ондай нәрсе боватпаса оған ұнамайд деген сиақты нәрсе ғо↑///	▶	-↑фархат / мұузұканы жазғанда сыз ііі ͡ғалай ^уойлайсыз гоммерсійәлық пайдасын / әлде жүрөгүне сенесіз ͡б̊е↑ -↑екі жағың ғатар ^уойлайм↑/// ↑күуплөт ͡шүрөкпөн шыққан әңме ͡б̊олса / қайырм'аб̊ыйзательна ^йесте қаларлықтай болұу ͡герек↑/// ↑а ^уол сенің үуж'есте қаларлықтай↑ ^йетіб̊ ͡істійм мең ғайырмасын дегенің ^уол сенің үужө коммерсійә↑/// ↑бәрінің ^йесінде қалатындай істійн деб̊ ͡атčаң↑/// ↑ал гүуплөт ^уол жүрөктөн шыққан әңгімеге ͡гетед↑/// ↑^уол жерде / біреудүң тағдырын'ұқ̊сас нәрсе ͡б̊олса сол соған ұнайд↑/// ↑ал онұң тағдырында / өмүрүнд'ондай нәрсе ͡б̊оватпас'оған ұнамайд деген сыйақты нәрсе ғо↑///
Фархат Калиев	То есть вы получается не просто пишете музыку да которая вам нравится. То есть вы думаете о том чтобы она залетела. Да? - По-любому ойлайсыңғо. Бірақ ііі мен шыны керек кейде текст жазған кезде қорқам. Андай бір қайғылы өлеңдер, лирикалар жазған кезде ііі мен текст жазатынымнан кейде қорқам андай қатты бір текст жазып қойып біреуді өлімге итеріп жібермейін деп, анау одан сайын қайғырып өлең тыңдаған кезде. Сол үшін, соған тек осторожность ұстайтыным, анандай ауыр бірдеңе жазып қоймайынш деп. - Ниче себе. Вы об этом думаете да. Сіз оны ойлайсыз да? - Иа.	-↑То есть вы палучается не просто пишете музыку да которая вам нравится↑/// ↑То есть вы думаете о том чтобы она залетела↑/// ↑Да↑ -↑Па-любому ойлайсыңғо↑/// ↑Бірақ ііі мен шыны герек кейде текст жазған кезде қорқам↑/// ↑Андай бір қайғылы өлеңдер лирикалар жазған кезде ііі мен текст жазатынымнан кейде қорқам андай → / қатты бір текст жазып қойып біреуді өлімге итеріп жібермин деп / анау одан сайын қайғырып өлең тыңдаған кезде↑/// ↑Сол үшін / соған тек астарожность ұстайтыным/ анандай ауыр бірдеңе жазып қоймайынш деп↑/// -↑Ниче себе↑/// ↑Вы об этом думаете да↑ ↑Сіз оны ойлайсыз да↑ -↑Иа↑///	▶	-↑т'есть вы палұучаетčйә не просто пійшете мұузұкұу да ͡готорайа вам нравыйтčйа↑/// ↑т'есть вы дұумаете о том чтоб̊'она залетела↑/// ↑да↑ -↑па-ұлйұуб̊омұ'ойлайсыңғо ↑/// ↑бірағ ііі мен шыны герек кейде тек̊ст ͡шазғаң гезде қорқам↑/// ↑андай бір ғайғыл'өлөңдөр ылыйрыйкалар жазғаң гезд'ііі мен тек̊ст ͡шазатынымнаң гейде қорқам андай → / қатты ͡б̊ір тек̊ст ͡шазып қойұп піреуд'өлүмгө ійтеріб̊ жіб̊ермійн деп / ана'^уодан сайың ғайғырыб̊ ͡өлөң тыңдағаң гезде↑/// ↑сол үшүн / соған тег астарожность ұстайтыным/ анандай ауұр ͡б̊ірдеңе жазып қоймайынш деп↑/// -↑нійче себ̊е↑/// ↑в'об̊ этом дұумаете да↑ ↑сіз ^уон'ойлайсыз да↑ -↑ыйа↑///
Фархат Калиев	Мхм. Өйткені бізде жастардын ішінде суицид өте көп. - Иа. Ол жастардың ішіндегі суицидтен бөлек, мен өзімнің тыңдармандарымды білем да, менімен, менің өлеңдеріммен, менің текстеріммен ол кісілер негізі жақсы ауырып қояд негізі. Ертең мен одан сайын қайғылы, қатты езіп бере берген сайын. Әркім мысалы әртүрлі тыңдайд, біреу сау отырып тыңдайд, біреу ішіп отырып тыңдайд өлеңді, біреу тағысын тағы басқа ләззаттың түрлерімен отырып тыңдайд деген сияқты ғо. Сол моментте олар пол кайфом отқан кезде басқаша түсініп қалмасын деген мағынадан қорқам, то есть, деген нәрседен қорқам. Сол үшін мен текст жазған кезде кішкене осторожно боп жазам.	-↑Мхм↑/// ↑Өйткені бізде жастардын ішінде суицид өте көп↑///-↑Иа↑/// ↑Ол жастардың ішіндегі суицидтен бөлек, мен өзімнің тыңдармандарымды білем да / менімен менің өлеңдеріммен менің текстеріммен ол кісілер негізі → / жақсы ауырыб қояд негізі↑/// ↑Кагда мен одан сайын ертең қайғылы нәрсені / қатты езіп бере берген сайын↑/// ↑Әркім мысалы әртүрлі тыңдайд / біреу сау отырып тыңдайд / біреу ішіп отырып тыңдайд өлеңді / біреу тағысын тағы басқа ләззаттың түрлерімен отырып тыңдайд деген сияқты ғо↑/// ↑Сол маментте олар пад кайфым отқан кезде басқаша түсініп қалмасын деген мағынадан қорқам / то есть деген нәрседен қорқам↑/// ↑Сол үшін мен текст жазған кезде кішкене астарожны боп жазам↑///	▶	-↑мқм↑/// ↑өйткөнү ͡б̊ізде жастардын ішінде сұуисид өтө көп↑/// -↑ыйа↑/// ↑^уол жастардың ішіндегі сүуійсійдтем бөлөк, мен өзүмнүң тыңдармандарымды ͡б̊ілем да / менімен менің ^уөлөңдөріммен менің тек̊стеріммен ^уол гісілер негізі → / жақ̊с'ауұрұб̊ қойад негізі↑/// ↑кагда мен ^уодан сайын ^йертең ͡ғайғылы нәрсені / қатт'езіп бере ͡б̊ерген сайын↑/// ↑әркім мысал'әртүрлү тыңдайд / біреу са'отұрұп тыңдайд / біре'ішіп ^уотұрұп тыңдайд ^уөлөңдү / біреу тағысын тағы ͡б̊асқа іләззаттың түрлөрүмен ^уотұрұп тыңдайд деген сыййақты ғо↑/// ↑сол маментт'олар пад кайфым ^уотқаң гезде ͡б̊асқаша түсүнүп қалмасын деген мағынадаң ғорқам / т'есть деген нәрседең ғорқам↑/// ↑сол үшүн мен тек̊ст ͡шазғаң гезде ͡гішкен'астарожнұ боб̊ жазам↑///
Фархат Калиев	Сонда сізде жауапкершілік бар иа? - Білмейм бар шығар енді сондай нәрселерді ойлап тұрсам. - Ал сізде өзінізде болды ма сондай депрессия? - Иа. - Қиын жағдайлар. - Өзімде болғаннан кейін негізі ойлайсың ғой көп нәрсені. Өзің басыңнан өтпесе ойламайсын. Когда өзіңнің басыңнан бір ауыртпашылық өтед соған сай сенің тілің до того жатқызбай әңгіме айтасың. Сол әңгімеден қорқып кетесің кейде	-↑Сонда сізде жауапкершілік бар иа↑ -↑Білмейм бар шығар енді сондай нәрселерді ойлап тұрсам↑/// -↑Ал сізде өзінізде болды ма сондай депрессия↑ -↑Ииа↑///-↑Қиын жағдайлар↑/// -↑Өзімде болғаннан киін негізі ойлайсың ғой көп нәрсені↑/// ↑Өзің басыңнан өтпесе ойламайсын↑/// ↑Кагда өзіңнің басыңнан бір ауыртпашылық өтед соған сай сенің тілің / да таво жатқызбай әңгіме айтасың↑/// ↑Сол әңгімеден қорқып кетесің кейде↑///	▶	-↑сонда сізде жауапкершілік бар ыйа↑ -↑білмейм бар шығар ^йенді сондай нәрселерд'ойлап тұрсам↑/// -↑ал сізд'өзүнүзде болдұ ма сондай депрессійә↑ -↑ыйиа↑/// -↑қыйын жағдайлар↑/// -↑өзүмдө ͡б̊олғаннаң гійін негіз'ойлайсың ғой гөп нәрсені↑/// ↑өзүң басыңнан өтпөс'ойламайсын ↑/// ↑кагд'өзүңнүң басыңнам бір ауұртпашылығ ^уөтөд соған сай сенің тілің / да таво жатқызб̊ай әңгім'айтасың ↑/// ↑сол әңгімедең ғорқұп кетесің ͡гейде↑///
Фархат Калиев	Сіз 22десіз иа. Өмірініз только только басталып жатыр да. Қашан сізде депрессия болған? - Мен просто андай бала болдым жас кезімнен. Үшінші сынып оқып атсам да мен 85термен бірге концерттерде, гастрольдерде жүретінмін. - Ммм… - И оны халық түсінбегенмен, сіз түсінесіз, мен түсінем тағысын тағы әртістер, те которые телевиденияның айналасында сол жандар түсінед. Сол үшін шығар возможно жасыма жетпей кейде андай біреуге аға болып тұрған сияқты көрінетінім. Біреулер ойлайд типа кісі болып отыр өзінше жап жас болып деп. Олай емес енлі шын мәнісіне келгенде. Жәй просто көрген түйгенің. Әлі көп қой енді көреріміз. Но осы уақытқа дейін көрген түйгендерің кейде отыздағы ақыл айтып тұрған ағалардың қасында иа иа аға деп, артын түсініп түрасын да бірақ.	-↑Сіз жиырма екідесіз иа↑/// ↑Өмірініз вабще толька толька басталып жатыр да↑/// -↑Қашан сізде депрессия болған↑ -↑Мен просто андай бала болдым жас кезімнен↑/// ↑Үшінші сынып оқыватсам да мен сексен бестермен бірге канцерттерде гастрольдерде жүретінмін↑/// -↑Ммм↑/// -↑И оны / халық түсінбегенмен сіз түсінесіз мен түсінем тағысын тағы әртістер / те каторые кім телевидениеның айналасында сол адамдар түсінед↑/// ↑Сол үшін шығар вазможна жасыма жетпей кейде андай біреуге аға болып тұрған сияқты көрінетінім↑/// ↑Біреулер ойлайд типа кісі болып отыр өзінше жап жас болып деп↑/// ↑Олай емес енді шын мәнісіне келгенде жәй проста көрген түйгенің↑/// ↑Әлі көп қо енді көреріміз↑/// ↑Но осы уақытқа дейін көрген түйгендерің кейде отыздағы → / ақыл айтып тұрған ағалардың қасында иа иа аға деп, артын цүніп тұрасын да бірақ↑///	▶	-↑сіж жыйырм'екідесіз ыйа↑/// ↑өмүрүніз вабшше толька толька ͡б̊асталыб̊ жатыр да↑/// -↑қашан сізде депрессійә ͡б̊олған↑ -↑мем прост'андай бала ͡б̊олдұм жас кезімнен↑/// ↑үшүншү сыныб̊ ͡оқұватčам да мен сек̊сем бестермем бірге ͡гансерттерде гастрольдерде жүрөтүммін↑///-↑ммм↑/// -↑и онұ / халық түсүмбөгеммен сіз түсүнөсіз мен түсүнөм тағысын тағ'әртістер / те ͡гаторұе ͡гім телевійденійеның айналасында сол адамдар түсүнөд↑/// ↑сол үшүн шығар вазможна жасыма жетпей гейд'андай біреуг'аға болұп тұрған сыййақты ͡гөрүнөтінім↑/// ↑біреулөр ^уойлайд тыйпа ͡гісі ͡б̊олұб̊ ͡^уотұр ^уөзүншө жаб̊ жас ͡полұп деп↑/// ↑^уолай ^йемес енді шын мәнісіне ͡гелгенде жәй проста ͡гөргөн түйгөнүң↑/// ↑әлі ͡гөп қ'енді көрөрүміз↑/// ↑н'осұ ұуақытқа дейің гөргөн түйгөндөрің ͡гейд'отұздағы → / ақыл айтып тұрған ағалардың ͡ғасынд'ыйа ый'аға деп, артын сүнүп тұрасын да ͡б̊ірақ↑///
Фархат Калиев	Әмре тура солай айтқан. Ол да 27де ғой. Оны достары оказывается шал деп айтатын. Вы тоже? - Иа. Мені де солай айтад. Көне адам сияқтысың бір. Эй өйтпеңдер, керек емес деп отырасың. Бірақ енді андай бір еріккеннен айтпайсың да. Просто өзің сол сөздерді көп естігенсін да просто. Өйтіп істеме бомайд, былай бомайдығо, ұят қой сондайларды естігесін сен де сүйтіп айтып отырасың. А оны сен барып айдаладығы танымайтын біреуге айтып бере алмайсың ғой. Сол себепті өзіңнің ішіңнен бастай бересің ғо.	-↑Әмре тура↑ солай айтқан↑/// ↑Ол да жырма жет те ғой↑/// ↑Оны достары аказываетца шал деп айтатын↑/// ↑Сіз тоже↑ -↑Иа↑/// ↑Менде солай айтад↑/// ↑Көне адам сияқтысың бір↑/// ↑Эй өйтпеңдер керек емес деп отырасың↑/// ↑Бірақ енді андай бір / еріккеннен айтпайсың да↑/// ↑Просто өзің сол сөздерді көп естігенсін да просто↑/// ↑Өйтіп істеме бомайд, былай бомайдығо/ ұят қой сондайларды естігесін сен де сүйтіп айтып отырасың↑/// ↑А оны сен барып айдаладағы танымайтын біреуге айтып бере алмайсың ғой↑/// ↑Сол себепті өзіңнің ішіңнен бастай бересің ғо↑///	▶	-↑әмре тұура↑ солай айтқан↑/// ↑^уол да жырма жет те ғой↑/// ↑^уонұ достар'аказываетса шал деб̊ ͡айтатын↑/// ↑сіз тоже↑ -↑ыйа↑/// ↑менде солай айтад↑/// ↑көн'адам сыййақтысың бір↑/// ↑эй өйтпөңдөр ͡герег емес теб̊ ͡отұрасың↑/// ↑бірағ ^йенд'андай бір / ^йеріккеннен айтпайсың да↑/// ↑прост'өзүң сол сөздөрдү көб̊ ͡ ^йестігенсін да просто↑/// ↑өйтүб̊ ͡істеме ͡б̊омайд, былай бомайдығо/ ұйат қой сондайлард'естігесін сен де сүйтүб̊ ͡айтыб̊ ͡отұрасың↑/// ↑а ^уонұ сем барыб̊ ͡айдаладағы танымайтым біреуг'айтып бер'алмайсың ғой↑/// ↑сол себ̊епт'өзүңнүң ішіңнем бастай бересің ғо↑///
Фархат Калиев	Ата-ананыз қандай сізге тәрбие берді? Үйткені менің қасымда қазір 22дегі әдемі ер жігіт отыр. Бірақ тәрбиесі маған үнайд. Үйткені жұлдызсызғой. Қазір енді бүгін «Гакку» фестивалінде хэдлайнерсіз иа. Ну орысша айтқанда сейчас вы на пике, но при этом я вижу перед собой очень скромного человека и меня как маму интересует как вас воспитывали? - Если честно айтқан кезде енді отбасылық тәрбие бала кезден санада енді құйыладығо, өзінің внутряктарымен, үйдің әңгімесімен, үйдің тәрбиесімен. Бірақ көбіне сахна тәрбиелед мені, сахна мен той. Бала кезден жаңағыдай әр жерде жүргесін тойларды әжелердің көп батасын алып солардың айтқан тілектерін бала кезден құя беретінмін миыма. Ақ түйенің қарны жарылған күн, наурыз құтты болсын, екі жас бақытты болсын. И ол бала кезден естіп келятқан сөздер. И көше де тәрбиелейді ғой негізі. Кейде қатты артық айтып қойып опық жеп қаласың бір жерде. Сүйтіп нестедікқо	-↑Ата-ананыз қандай сізге тәрбие берді↑ ↑Үйткені менің қасымда қазір джырма екідегі әдемі ер жігіт отыр↑/// ↑Бірақ / тәрбесі маған ұнайд↑/// ↑Үйткені жұлдызсыз ғой↑/// ↑Қазір енді → / бүгін «Гакку» фестивалінде хэдлайнерсіз иа↑ ↑Ну орысша айтқанда сейчас вы на пике↑ но при этом я вижу перед сабой очень скромныва челввека и меня как маму интересует как вас васпитывали↑/// -↑Есси честно айтқан кезде енді отбасылық тәрбие→ / бала кезден санада енді → / құйыладығо өзінің внутряктарымен / үйдің әңгімесімен / үйдің тәрбиесімен↑/// ↑Бірақ көбіне → / сахна тәрбелед мені / сахна мен той↑/// ↑Бала кезден жаңағыдай әр жерде жүргесін тойларда әжелердің көп батасын алып солардың айтқан тілектерін бала кезден құя беретмін миыма↑/// ↑Ақ түйенің қарны жарылған күн / наурыз құтты болсын / екі жас бақытты болсын↑/// ↑И ол бала кезден естіп кеатқан сөздер и↑/// ↑Көше де↑ тәрбелейді ғой негізі↑/// ↑Кейде қатты артық айтып қойып опық жеп қаласың бір жерде↑/// ↑Сүйтіп нестедік қо↑///	▶	-↑ат'ананыз- қандай сізге тәрб̊ійе ͡б̊ерді↑ ↑үйткөнү менің ͡ғасымда ͡ғазір джырм'екідегі әдем'ер жігіт ^уотұр↑/// ↑бірақ / тәрб̊есі маған ұнайд↑/// ↑үйткөнү жұлдұссұз ғой↑/// ↑қазір ^йенді → / бүгүн «гаккұу» фестійвалінде хэдлайнерсіз ыйа↑ ↑нұ'орұшша айтқанда сейчас вы на пійке↑ но пр'этом я вижұу перед саб̊ой очень скромнұва челввека и менйә каг мамұ'ійнтересүуөт как вас васпыйтывалый↑/// -↑ессій честн'айтқан кезд'енді ^уотпасылық тәрб̊ійе→ / бала ͡гезден санад'енді → / құйұладығ'өзүнүң внұутрйактарымен / үйдүң әңгімесімен / үйдүң тәрб̊ійесімен↑/// ↑бірақ көб̊үнө → / сахна тәрб̊елед мені / сахна мен той↑/// ↑бала ͡гезден жаңағыдай әр жерде жүргөсүн тойлард'әжелердің көп патасын алып̊ солардың айтқан тілектерім бала ͡гездең ғұйа ͡б̊еретмін мыйыма↑/// ↑ақ түйөнүң ͡ғарны жарылғаң гүн / наурұз ғұттұ ͡б̊олсұн / ^йекі жас ͡пақытты ͡б̊олсұн↑/// ↑и ^уол бала ͡гезден ^йестіп кеатқан сөздөр и↑/// ↑көшө де↑ тәрб̊елейді ғой негізі↑/// ↑кейде қатт'артық айтып қойұб̊ ͡опұғ жеп қаласың бір жерде↑/// ↑сүйтүп нестедік қо↑///
Ораз Нұрділдә	Рахмет сұрағыңызға, жалпы бұл жол картасы және ішкі істер органдарындағы реформаны бастамас бұрын бұның шығу тегіне, оның жалпы қазір қаншалықты заңды және жүйелі жұмыс жасап жатқанын айта кетейік. Мәселен, Қазақстан елі биыл 30 жылдық тәуелсіздігін тойлайын деп отыр, бұйырса. Сіздер білесіздер, бұдан да бұрын ішкі істер органдары саласы болсын, құқық қорғау органдары саласы болсын реформалар жүргізілген және бұл сол реформалардың заңды жалғасы деп қабылдау керек. Бұл бір.	ы:ы рахмет→/ сұрағыңызға→/ жалпы бұл жол картасы және ішк'істер органдардағы реформаны бастамас бұрұн→/ бұнұң шығу тегін →// ^уоның жалпы→/ ы: қазір қаншалықты заңды→/ ы:және жүйөлі жұмыс жасап жатқанын айтагетейік ↓ /// ↑ ы: мәселен→/ қазақстан ^й елі ы: быйыл ^уотұз жылдық тәуелсіздігін тойлайын деп отұр→/ бұйырса ↓ /// ↑ сіздер білесіздер→ бұдан ͡ да бұрұн ішк'істер ^уоргандары саласы болсын→/ құқұқ қорғау ^уоргандары саласы болсын→/ реформалар жүргүзілген/ және бұл сол реформалардың заңды жалғасы ͡ деп ͡ қабылдау ͡ керек ↓ /// ↑ бұл→/ бір↓ ///	▶	↑^ырахмет͡ čұрағыңызға → // жалпы͡ б̊ұл жолгартасы / және ішк'істер ^уоргандардағы ^іреформаны͡ б̊астамас͡ пұрұн →// бұнұң шығұу тегіне → // ^уонұң жалпы → / қәзір͡ ғаншалықты заңды → // және жүйөлү жұмұшшасаб̊͡ жатқанын → // айта͡ гетейік ↓ /// ↑ мәселен → / қазағыстан ^йелі → / быйыл ^уотұжжылдық тәуөлсүздүгін / тойлайын деб̊͡ отұр → // бұйұрса ↓ /// ↑ сіздер͡ б̊ілесіздер → / бұдан ͡ да͡ б̊ұрұн // ішк'істер ^уоргандары саласы͡ б̊олсұн → // құқұқ ͡ қорғау ^уоргандары саласы͡ б̊олсұн → // ^іреформалар жүргүзүлгөн → // және͡ б̊ұл сол ^іреформалардың заңды ͡ жалғасы ͡ деп → // қаб̊ылдау͡ герек ↓ /// ↑ бұл / бір ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Екіншіден, кез-келген азамат өзінің құқығын және бостандығын төрде тұрғанын қалайды және мемлекет осыған барынша күш салуы керек. Себебі азаматтардың құқықтары мен бостандықтары төрде тұрмайтын болса, онда экономикалық даму да, бизнестік даму да, болмаса, түрлі жаңағы инвестицияның да келуі екіталай. Міне осы бағытта ішкі істер органдарына артылған үлкен жүктердің бірі ол - азаматтардың расымен де, құқықтары мен бостандықтарын сақтай отырып елімізде қылмыстың болмауын және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету арқылы мемлекеттің жалпы қауіпсіздігін үлкен деңгейде қамтамасыз ету. Бұл - үлкен жүк.	екіншіден ы:→/ кез-келген азамат ым: →/ ^уөзүнүң хұқұғын және бостандығын→// төрдө тұрғанын қалайт ы: және мемлекет ^уосыған барынша күш салуы керек ↓ /// ↑ себебі→/ азаматтардың хұқұқтары мен бостандықтары төрде тұрмайтын болса→/ ^уонда экономикалық даму ͡ да→/ бизнестік даму ͡ да→/ болмаса түрлү→/ жаңағы→/ а: инвестицыйаның да келуі ^йекіталай /// ы: міне→/ ^уосы бағытта ішк'істер ^уоргандарына артылған үлкөн жүктердің бірі→/ ^уол азаматтардың расымен ͡ де→// ы: хұқұқтары мен бостандықтарын сақтай ^уотырып→/ ^й елімізде қылмыстың болмауұн→/ және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ^йету арқылы→/ мемлекеттің жалпы қауүпсіздігін үлкөн деңгейде қамтамасыз ^й ету→/ бұл үлкөн жүк↓ ///	▶	↑ ^йекіншіден / кезгелген азамат → / ^уөзүнүң͡ ғұқұғұн және͡ б̊остандығын → // төрдө тұрғаның ͡ ғалайды // және мем^ілекет ^уосұғам͡ барынша гүш ͡ салұуұ ͡ герек ↓ /// ↑ себ̊еб̊і / азаматтардың͡ ғұқұқтары мем͡ бостандықтары төрдө тұрмайтым͡ болса → // ^уонда ^йекономыйкалық дамұу ͡ да → // бійзнестік дамұу͡ да → // болмаса түрлү / жаңағы / ійнвестійсійаның͡ да͡ гелүуү ^йекіталай ↓ /// ↑ міне / ^уосұ ͡ б̊ағытта ішк'істер ^уоргандарына артылған үлкөн жүктөрдүң бірі → // ^уол азаматтардың ^ырас^ымен ͡ де → // құқұқтары мем ͡ бостандықтарын сақтай ^уот^ұрұп → // ^йел^імізде ͡ ғылмыстың болмауұн → // және ͡ ғоғамдық қәуүп̊сүздүкті ͡ ғамтамасыз ^йетүу арқылы → // мем^ілекеттің жалпы қәуүп̊сүздүгін үлкөн деңгейде қамтамасыз ^йетүу → // бұл үлкөн жүк ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Ал енді мынау, ішкі істер органдарын реформасына байланысты соған оралайық. 2019 жылы бұл Елбасы, көшбасшымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың бастамасымен алғашқы осы жол картасы қабылданған болатын. Бұл жол картасында үлкен 9 тараудан және түрлі 150-ге жуық баптардан, бағыттардан, айдарлардан тұрады деп айтсақ болады. Өйткені оның өзінің жай ғана бір кішкентай бабының өзі үлкен бір шара. Оған қаншама қаржы талап етіледі. Оның кейбір қаржы талап етпейтін жерлерінде коммуникативтік сұрақтар, міне осындай бір үлкен, былай айтқанда, құжат. Бұл үш жылға арналған, биыл желтоқсан айында аяқталады. Енді жол картасы бойынша нақты шараларға келетін болсақ. Сіздер білесіздер, ішкі істер органдары ең алдымен халықтың тарапынан бір сынға ілініп жүргені.	ал ^йенді мынау→/ ішк'істер ^уоргандарын реформасына байланысты соған ^уоралайық→/ ^йекімың ^уон тоғұзұншы жылы бұл/ ым... ^й елбасы→/ көшбашшымыз→/ нұрсұлтан әбішұлы назарбаевтың бастамасымен→/ алғашқы ^уосұ жол картасы қабылданған болатын↓ /// ↑ бұл жол картасында үлкөн тоғұз тараудан және/ түрлү жүзелуге жуұқ→// ы:, ы: баптардан→/ бағыттардан→/ айдарлардан тұрат деп айтсақ болады. ^уөйткөнү ^уоның ^уөзүнүң жай ғана бір→/ кішкентай ы: бабының ^уөзі үлкөн бір шара→/ ^уоған қаншама қаржы талап ^й етілет→// ^уоның ы: кейбір қаржы талап ^й етілмейтін жерлерде ұйұмдастырушылық ы... және коммуникативтік сұрақтар→/ ы: міне→/ ^уосындай үлкөн→/ былай айтқанда→/ құжат ↓ /// ↑ бұл үш жылға арналған→// быйыл →/міне→/ желтоқ̊сан айында айақталат↓ /// ↑ ^й енді Ым:→// жол картасы бойынша→/ ым... нақты шараларға келетін болсақ→/ сіздер білесіздер→/ ішк'істер ^уоргандары ^й ең алдымен→/ ы: халықтың тарапынан бір сынға ілініп жүргені→/ ы... →/	▶	↑ал ^йенді мынау / ішк'істер ^уоргандарын ^іреформасына ͡ б̊айланысты / соған ^уоралайық → // ^йекі мың ^уон тоғұзұншы жылы ͡ б̊ұл → // ^йелб̊асы / көшпашшымыз / нұрсұлтан әб̊ішұлұ назарб̊аевтың бастамасымен → // алғашқы ^уосұ жолгартасы қаб̊ылдаңғам ͡ болатын ↓ /// ↑ бұл жолгартасы үлкөн тоғұз тараудан → // және түрлү жүз ^йелүугө жұуұқ баптардан / бағыттардан / айдарлардан тұрады деб̊ ͡ айтčақ ͡ полады ↓ /// ↑ ^уөйткөні → / ^уонұң ^уөзүнүң жәйғана͡ б̊ір → // кішкентай баб̊^ының ^уөзү үлкөм ͡ бір шара // ^уоғаңғаншама ͡ ғаржы талаб̊ ͡ ет^іледі → // ^уонұңгейб̊ір → / қаржы талаб̊ ͡ етілмейтін жерлерде // ұйұмдастырұушұлұқ → / және / комұуныйкатыйвтік̊ ͡ сұрақтар // міне / ^уосұндай үлкөн / былай айтқанда / құжат ↓ /// ↑ бұл үшшылға арналған → // быйыл /міне/ желтоқ̊сан айында айақталады ↓ /// ↑ ^йенді // жолгартасы ͡б̊ойұнша / нақты шараларға ͡ гелетім ͡ болсақ → // сіздер ͡ б̊ілесіздер /// ішк'істер ^уоргандары ^йең алдымен → // халықтың тарапынам ͡ бір сыңға іл^ініп жүргөнү //
Ораз Нұрділдә	Ішкі істер органдарының саны көбі сапасыз жұмыс істейді, болмаса жаңағы адам басына шаққан кезде қызметкерлердің қарасы көп деген сияқты әңгімелер жиі айтылатын. Осыған байланысты біз ең алдымен, мына жол картасында осыған орай, ішкі істер органдарының жалпы санын 11 пайызға қысқарттық. Қылмыстық атқару жүйесі 10 пайызға қысқарды. 1180 лауазымдық басшылық құрамы қысқарды. Бірақ бұл жерде бір ғана нәрсені айта кету керек. Енді полицейлерде бұрын вакансия деп айтамыз ғой, бос орын тұратын қызметтер сол қызметтер көп болатын. Міне сол лауазымдар қысқарып, ақыр соңында былай айтқанда, нақты ұйымдастырушылық штаттық жұмыс жасалып, сөйтіп біз «ауада» тұратын вакансиялардан ада болдық. Қазіргі күні 100 мың адамға шаққанда 471-ден 393-ке дейін қысқарып отыр қызметкерлерінің саны. Яғни бұрын 471 болса 100 мың адамға шаққанда қазір 393 полиция қызметкері.	ішк'істер ^уоргандарының саны көб→/ сапасыз жұмұс істейт→/ болмаса→/ ы ... жаңағы→/ адам басына шаққан гезде→/ ы... қызметкерлердің қарасы көб деген сыйақты әңгімелер жиі айтылатын ↓ /// ↑ ^уосыған байланысты біз ^й ең алдымен→/ мына жол картасында ^уосыған ^уорай/ ы... ішк'істер ^уоргандарының жалпы санын 11 пайызға қысқарттық↓ /// ↑ ы... қылмыстық атқару жүйөсі →/ ^уон пайызға қысқарды ↓ /// ↑ ы... мың біржүссексен лауазымдық башшылық құрамы қысқарды ↓ /// ↑ ым: бірақ бұл жерде бір ғана нәрсені айта ͡ гету керек→/ ^й енді полицейлерде бұрұн/ вакансыйа деп айтамызғой→/ бос ^уорұн тұратын→/ қызметтер→/ ы... сол қызметтер көп болатын→/ міне сол лауазымдар қысқарып/ ақыр соңында→/ былай айтқанда→/ нақты ұйұмдастырушылық штаттық жұмұс жасалып/ ы... сөйтүп біз→// ы... «ауада» тұратын вакансыйалардан→/ ада болдық ↓ /// ↑ ы... қазіргі гүні жүзмың адамға шаққанда→/ ы: төртжүж ͡ жетпіспір үшшүс ͡ тоқ̊санүшке дейін қысқарып ^уотұр→/ қызметкерлердің саны. йағный бұрын төртжүж ͡ жетпіспір болса→/ жүзмың адамға шаққанда→/ қазір үшшүс ͡ тоқ̊санүш полицыйа қызметкері→ //	▶	ішк'істер ^уоргандарының саны ͡ гөб̊ → // сапасыжжұмұс істейді → // болмаса / жаңағы / адам бас^ына шаққаңгезде→ // қызметкерлердің ͡ ғарасы͡ гөб̊ деген сыйақты әңгімелер жійі айтылатын ↓ /// ↑ ^уосұғам ͡ байланысты / біз ^йең алдымен → // мына жолгартасында / ^уосұған ^уорай → // ішк'істер ^уоргандарының жалпы санын / ^уомбір пайызға ͡ ғысқарттық ↓ /// ↑ қылмыстығ ͡ атқарұу ͡ жүйөсү → // ^уон пайызға͡ ғысқарды ↓ /// ↑ мыңбір ͡ жүссексен ^ылауазымдық ͡ пашшылық құрамы ͡ ғысқарды ↓ /// ↑ бірақ / бұл ͡ жерде / бірғана нәрсені / айта ͡ гетүу ͡ герек → // ^йенді палійцейлерде ͡ б̊ұрұн/ вакансыйа ͡ деб̊ ͡ айтамыз ͡ ғой → // бос ^уорұн тұратын → // қызметтер / сол ͡ ғызметтер ͡ гөп ͡ полатын → // міне сол ^ылауазымдар ͡ ғысқарып / ақыр ͡ соңұнда / былай͡ айтқанда / нақт'ұйұмдастырұушұлұқ / штаттығ ͡ жұмұшшасалып → // сөйтүп ͡ піз / ауада тұратын вакансыйалардан → // ада ͡ б̊олдұқ ↓ /// ↑ қәзіргі ͡ гүнү / жүз мың адамға шаққанда→ // төрт жүжжетпіспірден / үшшүз тоқ̊сан үшкө дейің ͡ ғысқарыб̊ ͡ отұр →// қызметкерлердің саны йәғ^іній →// бұрұн төрт жүжжетпіспір болса → // жүз мың адамға шаққанда → // қәзір үшшүз тоқ̊сан үш палійцыйа ͡ ғызметкері ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Бұл едәуір, егер салыстырмалы түрде қарайтын болсақ, мынау әлемдік тәжірибеде, мысалы Англия бар, Венгрия бар, міне осы Англияда мәселен, осы 365 адам басына шаққан кезде, Францияда мәселен адам 100 мың адамға шаққанда 390 қызметкерден келеді. Сол сияқты біз әлемдік деңгеймен теңестірілдік. Бұл бір, ал екіншіден, біз қызметкерлердің, жалпы ішкі істер органдарының технологияны көптеп тарту мәселесіне маңыздырақ үлкен роль, жаңағы мән беріп отырмыз. Қазіргі күннің өзінде мәселен, біздің осы құқық қорғау органдарының қызметінен бөлек технологияның дамыған заманы ғой.	бұл ^йедәуір→// ы: ^йегер салыстырмалы түрдө қарайтын болсақ→// ым... мынау әлемдік тәжірибеде→/ мысалы англійа бар→/ венгрійа бар→/ міне ^уос→/ англійада мәселен ы... →// ^уосы үшшүз ͡ алпыспес адам басына шаққан гезде→/ францыйада мәселен→/ адам жүзмың адамға шаққанда→/ үшшүс ͡ тоқ̊сан →// Ы: қызметкерден келет ↓/// сол сыйақты біз ы... әлемдік деңгеймен теңестірілдік ↓ /// ↑ бұл→/ бір→/ ал ^йекіншіден біз→/ ы: қызметкерлердің→// ы: былай →/ жалпы ішк'істер ^уоргандарының технологыйаны көптөп тарту мәселесіне маңыздырақ→/ үлкен рол'→/ жаңағы→// ым: мән беріп ^уотырмыз ↓ /// ↑ Қазіргі гүннүң ^уөзүндө→/ мәселен→/ біздің ^уосы хұқұқ қорғау ^уоргандарының қызметінен бөлек→// ы... технологыйа дамыған заман ғой→/	▶	↑бұл ^йедәуүр → // ^йегер салыстырмалы түрдө қарайтым ͡ болсақ // мына әлемдік тәж^ірійб̊еде →// мысалы аңглыйа б̊ар / веңгрійә ͡ б̊ар / міне ^уосұ / аңглыйада мәселен → // ^уосұ үшшүз алпыс ͡ пес адам бас^ына шаққаңгезде→// франсыйада мәселен →// адам жүз мың адамға шаққанда // үшшүз тоқ̊сан қызметкердең ͡ геледі → // сол сыйақты ͡ б̊із / әлемдік деңгеймен теңестірілдік ↓ /// ↑ бұл / бір / ал ^йекіншіден / біз ͡ ғызметкерлердің былай / жалпы / ішк'істер ^уоргандарының / технологұйаны ͡ гөптөп ͡ тартұу мәселесіне маңыздырақ →// үлкөн ^үрөл / жаңағы / мәм ͡ беріб̊ ͡ отұрмұз ↓ /// ↑ қәзіргі ͡ гүннүң ͡ өзүндө →// мәселен / біздің ^уосұ ͡ ғұқұқ ͡ қорғау органдарының / қызметінем ͡ бөлөк →// технологұйа дамыған замаңғой →//
Ораз Нұрділдә	Кез келген қылмыстың барлығы мынау қалтарыста болады. Өздеріңіз білесіздер, көшеде болады, аулада болады, бақтарда болады, сондықтан біз бейнекамералардың үлесін көбейттік. Тек қана Нұр-Сұлтан қаласының өзін алсақ мысалы қазір 24 мың камера жұмыс істейді. Әрине оның мың жарым камерасы ғана былай, біздің орталықтан басқарыла алатын басқармаға тиесілі. Бірақ қалғанының барлығы, мына жекеменшік секторларды қостық қой біз, ол жерде жаңағы білім беру ұйымдары бар, одан қалды бизнес орталықтары бар,	кез гелген қылмыстың барлығы→/ мынау→// қалтарыста болат→/ ^уөздеріңіз білесіздер→/ көшеде болады→/ аулада болады→/ бақтарда болат ↓ /// ↑ сондықтан біз→/ бейнекамералардың үлөсін көбейттік ↓ /// ↑ текқана→// нұр-сұлтан қаласының ^уөзін алсақ→/ мысалы қазір/ жыйырматөрт мың камера жұмұс істейт↓ /// ↑ әрине/ ^уоның→// мың жарым камерасы ғана→// ы... былай біздің→// ы... ^уорталықтан басқарыла алатын→// басқармаға тиесілі/ бірақ қалғанның барлығы мына жекеменшік секторларды қостық қой біз→/ ^уол жерде жаңағы→/ білім беру ұйұмдары бар/^уонаң ͡ ғалды бизнес ^уорталықтары бар→/	▶	кезгелгең ͡ ғылмыстың барлығы →// мынау / қалтарыста ͡ б̊олады →// ^уөздөрүңүз ͡ б̊ілесіздер / көшөдө ͡ б̊олады → / аулада ͡ б̊олады → / бақтарда ͡ б̊олады ↓ /// ↑ сондұқтам͡ біз / бейнекамералардың үлөсүң ͡ гөб̊өйттүк ↓ /// ↑ текқана / нұр-сұлтаң ͡ ғаласының ^уөзүн алсақ → // мысалы қәзір / жыйырматөртмың ͡ гамера жұмұс ͡ істейді → // әрійне / ^уонұң мыңжарым͡ гамерасы͡ ғана → // былай біздің → // ^уорталықтам ͡ басқарыл'алатын / басқармаға тійесілі → // бірақ қалғанным ͡ барлығы мына жекеменшік̊ ͡ секторларды қостұққой біз→ // ^уол жерде жаңағы / білім ͡ берүу ұйұмдары ͡ б̊ар →// ^уонаңғалды ͡ б̊ійзнес ^уорталықтары ͡ б̊ар→ //
Ораз Нұрділдә	одан қалды Қазақтелеком бар, оның ішінде мына жеке қазіргі өздеріңіз білесіздер, «Сергек» камералары бар көшелердегі. Осының бәрін қосқан кезде осының бәрін бірізді қылып қазір мынау ТОО деп айтамыз центральное оперативное управление, Жедел басқару орталығына қосып жатырмыз. Бұл не үшін керек, бұл кез келген қылмыс ертеңгі күні жазалаусыз қалмау керек. Сондықтан да ол жерде қаладан ұрлыққа түсе ме, болмаса көлікпен адам қаға ма, болмаса есірткі тастай ма, міне осының барлығын барынша қызметкерлерден бөлек осы технологияның да күшімен. Міне осы мәселеде бір, былай айтқанда, қазіргі күні нәтижелі салалардың бірі болып отыр. Енді айта беретін болсам тоғыз бағыт бар, ол бағыттардың барлығы әрқайсысына сұрақтарыңыз болатын болса, мен жауап беруге дайынмын.	онаңғалды→/ қазақтелеком ͡ бар→/ ^уоның ішінде мына жеке→/ қазір ^уөздеріңіз білесіздер→/ сергек» камералары бар→/ көшелерде ↓ /// ↑ ^уосұның бәрін қосқаңгезде→/ ^уосының бәрін бірізді ғылып→/ қазір→// мынау цоу деп айтамыз централ'ное ^уоперативное управление →/ Жедел басқару ^уорталыққа қосып жатырмыз ↓ /// ↑ Бұл не үшін герек→/ бұл кезгелген қылмыс→// ы...ертеңгі ͡ гүнү жазалаусұз қалмау ͡ герек ↓ /// ↑ сондықтан ͡ да ^уол жерде→/ қалтадан ұрлұққа түсө мө→/ болмаса→/ көлүкпен адам қаға ͡ ма/ болмаса/ ^йесірткі тастай ͡ ма→/ міне ^уосының барлығын барынша→/ қызметкерлерден бөлөк ^уосы технологійаның ͡ да күшүмен міне/ ^уосы мәселеде→// бір→ / былай айтқанда→/ қазір ͡ гүні нәтижелі салалардың бірі болып ^уотыр ↓ /// ↑ Ы... ^йенді→/ айта беретін болсам→/ тоғыз бағыт бар→/ ^уол бағыттардың барлығы→/ әрқайсына сұрақтарыңыз болатын болса/ мен жауап беруге дайынмын.	▶	онаңғалды қазақтелеком͡ бар →// ^уонұң ішінде мына жеке →// қәзір ^уөздөрүңүз ͡ б̊ілесіздер→ // сергек камералары ͡ б̊ар көшөлөрде ↓ /// ↑ ^уосұнұң бәрің ͡ ғосқаңгезде →// ^уос^ұнұң бәрім ͡ бірізді ͡ ғылып →// қәзір / мынау тоо деб̊ ͡ айтамыз→ // центральное оперативное ^ұуправление / жедел басқарұу ^уорталыққа қосұб̊ ͡ жатырмыз ↓ /// ↑ бұл не'шүң ͡ герек ↑ // бұл ͡ гезгелгең ͡ ғылмыс →// ^йертеңгі ͡ гүнү жазалаусұз ͡ ғалмау ͡ герек ↓ /// ↑ сондұқтан ͡ да ^уол жерде →// қалтадан ұрлұққа түсө͡ мө // болмаса / көлүкпөн адам ͡ ғаға͡ ма/ болмаса →// ^йесірткі тастай͡ ма → // міне ^уос^ұнұң͡ барлығым ͡ барынша →// қызметкерлердем ͡ бөлөк / ^уосұ технологұйаның͡ да ͡ гүшүмөн → // міне / ^уосұ мәселеде / бір / былай айтқанда / қәзір ͡ гүнү нәтійжелі салалардың бірі ͡ б̊олұб̊ ͡ отұр ↓ /// ↑ ^йенді / айта ͡ б̊еретім ͡ болсам // тоғұз ͡ б̊ағыт ͡ пар →// ^уол бағыттардың барлығы →// әрқайсына / сұрақтарыңыз ͡ б̊олатым ͡ болса // мен жауапперүуге дайыммын ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Дұрыс, сұрағыңыз өте орынды және қазіргі уақытта өте өзекті мәселе. Оған біз бет бұруымыздың да, жаңағы кездейсоқтық емес. Жаңа мен сөз басында айтып кеткендей, азаматтардың бостандығы, азаматтардың құқығы. Бұл кез келген мемлекет үшін былай айтқанда, темірқазық болуы тиіс. Міне осыны ескерген Президент, ел президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы, өзінің Жолдауында да, азаматтардың құқығы тапталмауы қажеттігін және қылмыстық процестердің өздерінде азаматтардың құқықтары қорғалуға қажеттігін бірнеше мәрте айтқан болатын. Міне осыған байланысты Ішкі істер министрі барлық өзінің ведомстволық басқармаларына тапсырма беріп, қазіргі күні сервистік моделге өту мәселесін, сервистік модель дегеніміз не?	дұрұс/ сұрағыңыз ^уөтө ^уорұндұ →/ және қазіргі уақытта→ / ^уөтө ^уөзекті мәселе. ^уоғам ͡ біз бет бұруымыздың да→/ ы... жаңағы кездейсоқтық ^йемес ↓ /// ↑ ы... жаңа мен сөз басында айтып кеткендей→/ азаматтардың бостандығы→/ азаматтардың хұқұғұ→/ бұл кез гелген мемлекет үшүн→/ ым... былай айтқанда→/ темірғазық болуы тиіс ↓ /// ↑ міне→/ ^уосыны ^йескерген→/ ы... президент→/ ^йел президенті→/ қасым-жомарт кемелұлы→/ ^уөзүнүң жолдауында ͡ да→// ым... азаматтардың хұқұғы тапталмауы қажеттігін және қылмыстық процестердің ^уөздерінде→// а... азаматтардың хұқұқтары қорғалуға қажеттігін→/ бірнеше мәрте айтқан болатын ↓ /// ↑ міне→/ ^уосыған байланысты ішк'істер министрі→/ барлық ^уөзінің ведамствалық басқармаларына/ тапсырма беріп→/ қазіргі гүні сервистік мадел'ге ^уөту мәселесін→/ сервистік мадел' дегеніміз не ↓ ///	▶	↑ дұрұс / сұрағыңыз ^уөт'орұндұ→ // және қәзіргі ^ұуақытта / ^уөтө / ^уөзөктү ͡ мәселе ↓ /// ↑^уоғам ͡ біз / бет ͡ пұрұуұмұздұң ͡ да→// жаңағы ͡ гездейсоқтұғ ͡ емес↓ /// ↑ жаңа мен сөз ͡ б̊асынд'айтып ͡ кеткендей →// азаматтардың бостандығы →// азаматтардың͡ ғұқұғұ →// бұл / кезгелген мем^ілекет үшүн→ // былай айтқанда / темірғазық ͡ полұуұ ͡ тійіс ↓ /// ↑ міне / ^уос^ұн'ескерген / презійдент / ^йел презійденті / қасым-жомарт кемелұлұ / ^уөзүнүң жолдауұнда͡ да →// азаматтардың ͡ ғұқұғұ͡ тапталмауұ ͡ ғажеттігін / және ͡ ғылмыстық просестердің ^уөздөрүнде →// азаматтардың ͡ ғұқұқтары ͡ ғорғалұуға͡ ғажеттігін→ // бірнеше мәрте айтқам ͡ болатын ↓ /// ↑ міне / ^уосұғам ͡ байланысты / ішк'істер мійнійстрі →// барлығ ͡ өз^үнүң ведомствалық ͡ пасқармаларына / тап̊сырма ͡ б̊еріп →// қәзіргі ͡ гүнү сервійстіг ͡ моделге ^уөтүу мәселесін →// сервійстіг ͡ модел дегеніміз не ↑ ///
Ораз Нұрділдә	Сервис деген өздеріңіз білесіздер, былай айтқанда, қызмет қылу. Яғни бұл жерде біз азаматтарға қызмет қылу деген мағынада осы сервистік модельді енгізіп жатырмыз. Ал енді қазір сіздер қарайтын болсаңыздар, ішкі істер органдарының ең басты мақсаты және міндеті не деген сұраққа келетін болсақ. Ол - қылмыспен күресу және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. Ал мынау сервистік модель дегеніміз бұл азаматтарға көмектесу болып табылады. Яғни қиналған, қандай да бір төтенше жағдайға тап болған, барар жер, басар тауы қалмаған азаматтардың жанынан табылу ішкі істер органдарының бірінші міндеті деген министр тапсырма қойды. Әр кез келген аппараттық кеңесте болсын, жаңағы офицерлік жиындар болсын, бізде осы мәселе өңір-өңірдегі басшыларға түгел таратылып отыр. Сол үшін ең бірінші не істедік біз? Әлеуметтік желілерде әрбір басшылардың аккаунттарын аштық.	сервис деген ^уөздеріңіз білесіздер→/ былай айтқанда→/ қызмет қылу ↓ /// ↑ Йағный→/ бұл жерде біз азаматтарға қызмет қылу→/ деген мағынада→/ ^уосы сервистік мадел'ді ^йенгізіп жатырмыз ↓ /// ↑ ал ^йенді→/ қәзір сіздер қарайтын болсаңыздар→/ ішк'істер ^уоргандарының ^йең басты мақсаты→/ және міндеті не деген сұраққа келетін болсақ→/ ^уол қылмыспен күресу және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ^йету ↓ /// ↑ а... ал мынау сервистік мадел' дегеніміз→/ бұл азаматтарға көмектесу болып табылат ↓ /// ↑ йағный→/ қыйналған→/ ы... қандай ͡ да бір төтөнше жағдайға тап болған→/ барар жер→/ басар тауы қалмаған азаматтардың жанынан табылу→/ ішк'істер ^уоргандарының→/ бірінші міндеті деген министр тапсырма ғойды ↓ /// ↑ ә:р кез ͡ гелген аппараттық кеңестер болсын→/ ы... жаңағы→/ афицерлік жыйындар болсын→// бізде ы... ^уосұ мәселе→/ ^уөңүр-өңүрде башшыларға тікелей таратылып ^уотырат ↓ /// ↑ сол үшүн ^йең бірінші не істедік→/ біз ↓ /// ↑ Әлеуметтік желілерде ә: рбір басшылардың аккаунттарын аштық ↓ ///	▶	↑ сервійстеген ^уөздөрүңіз ͡ б̊ілесіздер →// былай айтқанда / қызмет ͡ қылұу ↓ /// ↑ йәғ^іній / бұл жерде ͡ б̊із азаматтарға ͡ ғызмет͡ қылұу →// деген мағ^ынада // ^уосұ сервійстіг ͡ моделді ^йеңгізіп жатырмыз ↓ /// ↑ ал ^йенді / қәзір сіздер ͡ ғарайтым ͡ болсаңыздар →// ішк'істер ^уоргандарының / ^йең басты мақ̊саты →// және міндеті ͡ не ͡ деген сұраққа ͡ гелетім ͡ болсақ →// ^уол ͡ ғылмыспең ͡ гүрөсүу және ͡ ғоғамдық қәуүп̊сүздікті ͡ ғамтамасыз͡ етүу ↓ /// ↑ ал мынау сервійстіг ͡ модел дегеніміз→ // бұл азаматтарға ͡ гөмөктөсүу ͡ б̊олұп ͡ таб̊^ылады ↓ /// ↑ йәғ^іній / қыйналған / қандайда ͡ б̊ір төтөншө жағдайға тапполған→ // барар жер / басар тауұ ͡ ғалмаған азаматтардың / жанынан таб̊ылұу→ // ішк'істер ^уоргандарының / бірінші міндеті деген мійнійстр / тап̊сырма͡ ғойдұ ↓ /// ↑ әрі / кезгелген аппараттық кеңестер ͡ б̊олсұн →// жаңағы / ^уофыйсерліг ͡ жыйындар ͡ б̊олсұн→ // бізде ^уосұ мәселе →// ^уөңүр-^уөңүрдө ͡ б̊ашшыларға тікелей таратылыб̊ ͡ от^ұрады ↓ /// ↑ сол үшүн ^йең бірінші не'стедік →// біз ↓ /// ↑ әлеуметтіг ͡ жел^ілерде әрб̊ір ͡ б̊ашшылардың аккаунттарын аштық ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Қазір қарасаңыз бүкіл жаңағы департамент басшыларының аккануттары және комитет төрағаларының аккаунттары Facebook-те тіркелген және де кез-келген сұраққа халықтың тікелей жауап беруге олар сондай тапсырма берілген. Екіншіден, мынау қазір бұқаралық ақпарат құралдарында өрттен кім құтқарды, судан кім аман алып қалды, болмаса секірейін деп тұрған жерінен кім демеп қалды. Міне осының бәрінде полиция қызметкері жүргенін білесіздер. Ол бірнеше, бір емес бірнеше мысалдар қазір бұқаралық ақпарат құралдарында бар. Ол адамды да құтқарып жатыр. Былай айтқанда, өзінің жаңағы аумағында болып жатқан құқықбұзушылық пен қылмыстан бөлек. Осындай адам жаңағы қажет болған жерінде демеп жіберу, жаңағы қағидасы міне, осы министрліктің тарапынан, министрдің тарапынан қойылғаннан кейін қазір оны барлық жерде осы мәселе іске асып жатыр.	↑ қәзір қарасаңыз→/ бүкіл жаңағы→// ы... департамент басшыларының аккаунттері және комитет төрағаларының аккаунттары facebook-те тіркелген→/ және ͡ де→/ кез ͡ гелген сұраққа→/ халықтың→/ тікелей жауап беруге ^уолар→// сондай тапсырма берілген ↓ /// ↑ ^йекіншіден→/ мынау→/ қәзір→/ бұқаралық ақпарат құралдарында→/ ^уөрттен кім құтқарды→/ судан кім аман алып қалды→/ ы... болмаса→/ секірейін деп тұрған жерінен кім→/ демеп қалды міне→/ ^уосының бәрінде палицыйа қызметкері жүргөнүн білесіздер→/ ^уол бірнеше→/ бір ^йемес→/ бірнеше мысалдар қәзір бұқаралық ақпарат құралдарында бар→/ ^уол адамды да құтқарып жатыр→/ былай айтқанда→/ ^уөзүнің→// жаңағы→/ аумағында болып жатқан құқұқбұзушылық пен қылмыстан бөлек→/ ^уосындай ы... →// адам→/ жаңағы→/ қажет болған жерінде→// демеп жіберу→/ жаңағы→/ қағыйдасы→/ міне ^уосы министрліктің тарапынан→/ министрдің тарапынан қойылғаннаңгейін→/ қазір ^уоны барлық жерд→/ ^уосы мәселе іске асып жатыр↓ ///	▶	↑ қәзір ͡ ғарасаңыз / бүкүл жаңағы / департамент ͡ пашшыларының аккаунттары және / комұйтет төрағаларының аккаунттары facebook-те тіркелген →// және͡ де ͡ гезгелген сұраққа →// халықтың тікелей жауапперүуге ^уолар →// сондай тап̊сырма ͡ б̊ерілген ↓ /// ↑ ^йекіншіден / мынау / қәзір / бұқаралығ ͡ ақпарат құралдарында →// ^уөрттөң ͡ гім құтқарды →// сұудаң ͡ гім аман алып ͡ қалды→ // болмаса / сек^ірейін деп тұрған жер^інең ͡ гім демеп ͡ қалды →// міне / ^уос^ұнұң бәрінде палійцыйа ͡ ғызметкері жүргөнүм ͡ білесіздер→ // ^уол бірнеше / бір ^йемес // бірнеше мысалдар / қәзір б̊ұқаралығ ͡ ақпарат ͡ құралдарында б̊ар→ // ^уол адамды͡ да / құтқарыб̊ ͡ жатыр →// былай айтқанда / ^уөзүнүң жаңағы / аумағында ͡ б̊олұб̊ ͡ жатқан / құқұқбұзұушұлұқ пең ͡ ғылмыстам ͡ бөлөк →// ^уосұндай адам / жаңағы / қажет͡ полған͡ жерінде→ // демеб̊͡ жіб̊ерүу→ // жаңағы͡ ғағыйдасы →// міне ^уосұ мійнійстрліктің͡ тарапынан →// мійнійстрдің тарапынаң ͡ ғойұлғаннаңгейін→ // қәзір ^уонұ ͡ б̊арлығ ͡ жерде→ // ^уосұ͡ мәселе іск'асыб̊ ͡ жатыр ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Енді сервистік модельдің жаңағы нақтылай кетейік. Бұл мәселені біз бірнеше жаңағы, өзінің қағидалары бар ішінде. Біріншіден, бұл яғни ішкі істер органдары жалғыз емес қой. Ол Денсаулық сақтау министрлігі бар, басқа да. Сондықтан жергілікті барлық мемлекеттік органдардың басын қосқан алдымен кеңсе ашылды. Бұл мәселен Қарағандыда, Нұр-Сұлтан қаласында қазіргі күні жүзеге асып жатыр. Нұр-Сұлтанда жақында мінекей іске қосылды. Қарағандыдағы нәтиже бойынша қазірдің өзінде мәселен, азаматтардың бірінші, біз талап-тілектерін білу үшін анкета жасадық. Қандай жағдайда және де қандай сәтте ішкі істер органдары қалай қызмет етуі керек. Олардың көмегі сіздерге қаншалықты қажетті деген. Міне, осы анкеталардың барысында біз деген жаңағы олардың талап-тілегіне сай болатындай әрекет, кез-келген, мәселен, арыз тіркелді ма, оны дем арада, сол ешқандай да жаңағы созбалаңға салмай, архивке жібермей, болмаса прокурорлармен біріге отырып тез шешім қабылдап, оны сотқа жіберіп отырдық.	↑ ^йенді сервистік мадел'дің→/ жаңағы→/ нақтылай кетейік→/ бұл мәселені біз→/ бірнеше→/ ы... жаңағы→// ^уөзүнің қағыйдалары бар ішінде ↓ /// ↑ Біріншіден→/ бұл→/ йағный→/ ішк'істер ^у органдары жалғыз ^йемесқой→/ ^уол денсаулық сақтау министрлігі бар→/ басқа да→/ сондықтан→/ жергілікті барлық мемлекеттік ^уоргандардың басын қосқан алдымен→/ кеңсе ашылды ↓ /// ↑ бұл мәселен қарағантта→/ нұр-сұлтан қаласында қазіргі гүні жүзеге асып жатыр ↓ /// ↑ нұр-сұлтанда жақында мінекей→/ іске қосылды ↓ /// ↑ қарағанттағы→/ ы... нәтиже бойынша→/ қазірдің ^уөзүнде мәселен→/ азаматтардың бірінші біз талап-тілегін білу үшүн анкета жасадық→/ қандай жағдайда→/ ы... және ͡ де қандай сәтте→/ ішк'істер ^у ^уоргандары→/ ы... қалай қызмет ^й етуү ͡ герек→/ ^уолардың көмегі сіздерге қаншалықты қажетті деген міне→/ ^уосы анкеталардың барысында→/ біз деген→/ ы.. жаңағы→/ ^уолардың талап-тілегіне сай болатындай әрекет→/ гез-келген мәселен→/ арыз тіркелді ͡ ма→/ ^уоны дем арада→/ сол →/ешқандай ͡ да жаңағы→/ созбалаңға салмай→/ архивке жібермей→/ болмаса пракурорлармен біріге ^уотырып тешшешім қабылдап→/ ^уоны сотқа жіберіп ^уотырдық ↓ ///	▶	↑ ^{й<→/small>}енді сервійстіг ͡ модел'дің →/ жаңағы →/ нақтылай ͡ гетейік →// бұл мәселені біз →/ бірнеше →/ жаңағы →// ^уөзүнүң ͡ ғағыйдалары ͡ б̊ар ішінде ↓ /// ↑ біріншіден →/ бұл →/ йәғ^іній →/ ішк'істер ^уоргандары / жалғыз ^йемесқой →// ^уол денсаулұқ̊ ͡ сақтау͡ мійнійстрлігі ͡ б̊ар / басқа͡ да →// сондұқтан →/ жергілікті барлығ ͡ мем^ілекеттіг ͡ органдардың басыңғосқан→ / алдымен →// кеңсе͡ ашылды ↓ /// ↑ бұл мәселен →/ қарағанды͡ да→ // нұр-сұлтаң ͡ ғаласында \ қәзіргі ͡ гүнү→/ жүзөг'асып жатыр ↓ /// ↑ нұр-сұлтанда жақында →/ мінекей→ // іске ͡ ғосұлдұ ↓ /// ↑ қарағандыдағы →/ нәтійже ͡ б̊ойұнша →// қәзірдің͡ өзүндө мәселен →// азаматтардың бірінші ͡ б̊із / талап-тілегім ͡ білүу'шүн аңкета жасадық →// қандай жағдайда→/ және͡ де қандай сәтте →// ішк'істер ^уоргандары→/ қалай ͡ ғызмет ^йетүуү ͡ герек→ // ^уолардың ͡ гөмөгү сіздерге ͡ ғаншалықты ͡ ғажетті деген ↓ /// ↑ міне→ / ^уос'аңкеталардың барысында →// біз деген →/ жаңағы→/ ^уолардың талап-тілегіне сай болатындай әрекет →// кезгелген мәселен→ / арыз тіркелді͡ ма→/ ^уонұ демарада→/ сол→/ ^йешқ̊андайда жаңағы→ / созб̊алаңға салмай →// архыйвке жіб̊ермей →// болмаса пракұурорлармем ͡ біріге ^уотұрұп→/ тешшешім ͡ ғаб̊ылдап→ // ^уонұ сотқа жіб̊еріб̊ ͡ отұрдұқ ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Өйткені кез келген мәселеде мысалы, қарапайым түрде айтатын болсақ, біреудің мәшинесі жоғалған күнде де оны тіркейсің. Одан бөлек жаңағы прокурормен келісесің. Оған байланысты қылмыстық іс қозғалады, одан кейін барып күдіктілерді жаңағы іздеу басталады дегендей. Ал мына жерде сервистік модельде ол тіркеледі. Камералар қаралады, дереу арада күдікті анықталады. Прокурормен сол заматта онлайн келісіледі де, оны жаңағы қылмысты ашқан бойда сотқа жіберіп отырады, көрдіңіз ба. Міне осындай адамдардың уақытын алмау мәселесі, оларға барша ыңғайлы болу мәселесі сервистік деген осы ұғымнан пайда болған және де биылдан бастап осы жылдың соңына дейін бұл пилоттық жобаны барлық өңірлерге енгізу мәселесі тұр.	↑үйткені кез гелген мәселеде мысалы→/ қарапайым түрде айтатын болсақ→/ біреудің мәшинесі жоғалған гүндө де→/ ^уоны→// тіркейсің→// ^уодан бөлек→/ жаңағы→/ пракурормен келісесің→/ ^уоған байланысты қылмыстық іс қозғалат→/ ^уодан кейін барып күдүктілерді→/ жаңағы→/ іздеу басталат дегендей ↓ /// ↑ ал мына жерде→/ сервистік мадел'де→ / ^уол тіркелет→/ камералар қаралат→/ дереуарада күдүкті анықталат→/ пракурормен сол заматта ^уонлайн келісілет ͡ те→/ ^уоны→/ жаңағы→/ қылмысты ашқан бойда сотқа жіберіліп отырат ↓ /// ↑ көрдүңіз ͡ бе →/ міне ^уосындай→/ адамдардың уақытын алмау мәселесі→/ ^уоларға барынша ыңғайлы болу мәселесі→/ сервистік деген ^уосы ұғұмнан пайда болған ↓ /// ↑ Және де быйылдан бастап→/ ^уосұ жылдың соңына дейін→/ бұл пилоттық жобаны барлық ^уөңүрлерге енгізу мәселесі тұр ↓ /// ↑	▶	↑ үйткөнү →/ кезгелген мәселеде мысалы →// қарапайым түрд'айтатын болсақ →// біреудүң мәшійнесі жоғалғаң ͡ гүндөдө →// ^уонұ тіркейсің→ // ^уодам ͡ бөлөк →/ жаңағы→ / прок^ұурормең ͡ гелісесің →// ^уоғам ͡ байланысты қылмыстығ ͡ іс қозғалады →// ^уодаңгейім ͡ барып→ / күдүктүлөрді→ / жаңағы→ / іздеу ͡ б̊асталады дегендей ↓ /// ↑ ал мына ͡ жерде→ / сервійстіг ͡ модел'де ^уол тіркеледі→ // камералар ͡ ғаралады →// дереуарада күдүкт'анықталады→ // прак^ұурормен сол заматта ^уонлайн келісіледі ͡ де →// ^уонұ →/ жаңағы →/ қылмыст'ашқ̊ам ͡ бойда →/ сотқа жіб̊еріліб̊ ͡ от^ұрады ↓ /// ↑ көрдүңүзб̊е →/ міне ^уосұндай→ / адамдардың ^ұуақытын ͡ алмау мәселесі→ // ^уоларға ͡ б̊арынш'ыңғайлы ͡ б̊олұу мәселесі →// сервійстік деген ^уос'ұғұмнан пайда ͡ б̊олған /// ↑ және͡ де ͡ б̊ыйылдам ͡ бастап →// ^уосұ жылдың соң^ұна дейін →// бұл пұйлоттұғ ͡ жоб̊аны / б̊арлығ ͡ өңүрлөрге ͡ еңгізүу мәселесі тұр↓ ///
Ораз Нұрділдә	Қолға алынады барлық жерде. Сосын соңында бұның қорытындысы бойынша үлкен тұжырымдама жасалады. Яғни сервистік модельге көшу тұжырымдамасы ол жерде өзінің нақты параметрлері болады, сол бойынша барлық ішкі істер органдары осы сервистік модель қағидатымен жұмыс істейтін болады.	қолға алынат→/ барлық жерде ↓ /// ↑ сосұн соңында→/ бұнұң қорытындысы бойынша→/ үлкен тұжырымдама жасалат↓ /// ↑ йағный→/ сервистік мадел'ге көшу тұжұрұмдамасы/ ^уол жерде ^уөзүнің нақты→// параметрлері болат→/ сол бойынша барлық ішк'істер ^уоргандары→/ ^уосы сервистік мадел'→// қағыйдатымен жұмұс істейтін болат↓ /// ↑	▶	↑ қолғ'ал^ынады барлығ ͡ жерде ↓ /// ↑ сосұн соңұнда / бұнұң ͡ ғорұтұндысы ͡ б̊ойұнша→ // үлкөн тұж^ұрұмдама жасалады ↓ /// ↑ йәғ^іній / сервійстіг ͡ модел'ге ͡ гөшүу тұжұрұмдамасы →// ^уол жерде →/ ^уөзүнүң нақты параметрлері ͡ б̊олады →// сол бойұнша / барлығ ͡ ішк'істер ͡ органдары →// осұ сервійстіг͡ модел' ͡ ғағыйдатымен жұмұс істейтім ͡ болады ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Енді мынау есірткі қылмысы. Бұл расымен де заманның нәубеті деп айтсақ та болады. Себебі қазіргі күні бұрынғы замандағыдай жаңағы есірткіні көлікпен, болмаса қалтаға, болмаса қапқа салып өтетін жағдай емес Қазір өздеріңіз білесіздер ақпараттық технология дамыған заман. Ақпараттық технология дамыған сайын мынау есірткі де түрлі айлакерлер әлеуметтік желілер арқылы, ақпараттық интернеттік сайттар арқылы саудалауға көшті және оның ішінде мына синтетикалық ескірткі, бұның зобалаңы өте көп болып тұр. Қазіргі күні бұның бірден бір залалы мынау өсіп келе жатқан ұрпаққа жаман болып тұр.	енді мынау→/ ^йесірткі→// қылмысы→/ бұл расымен де заманның нәубеті деп айтсақ та болат ↓ /// ↑ себебі→/ қазіргі гүні→/ бұрұнғұ→// ым... замандағыдай→/ жаңағы→/ ^йесірткіні→/ көлікпен→/ болмаса→/ қалтаға→/ болмаса→/ қапқа салып ^уөтетін жағдай ^йемес/ қәзір ^уөздеріңіз білесіздер→/ ақпараттық техналогыйа дамыған заман→/ ақпараттық техналогыйа дамыған сайын→/ мынау ^йесірткі ͡ де түрлү→/ айлакерлерм→/ әлеуметтік желі арқылы→:/ ақпараттық интернеттік сайттар арқылы→/ саудалауға көштүм/ және ^уоның ішінде мына синтетикалық ^й ескірткі→/ ы... бұнұң зобалаңы ^уөтө көп болып тұр ↓ /// ↑ қазіргі гүні бұнұңм/ бірден бір залалы мынау→/ ^уөсүп келе жатқан ұрпаққа жаман боп тұр ↓ /// ↑	▶	↑^йенді мынау→ / ^йесірткі қылмысы→ / бұл ^ырас^ымен ͡ де заманның нәуб̊өтү деб̊ ͡ айтčақ ͡ та ͡ б̊олады ↓ /// ↑ себ̊еб̊і →/ қәзіргі ͡ гүнү→ / бұрұңғұ замандағыдай→ / жаңағы→ / ^йесірткіні ͡ гөлүкпөн / болмаса ͡ ғалтаға→ / болмаса ͡ ғапқа салыб̊͡ өтөтүн жағдай ^йемес →// қәзір ^уөздөрүңіз ͡ б̊ілесіздер→ // ақпараттық техналогұйа дамыған заман →// ақпараттық техналогұйа дамыған сайын →// мына есірткіде түрлү͡ айлакерлер →// әлеумөттүг ͡ жел'арқылы →// ақпараттығ ͡ ійнтернеттік̊ ͡ сайттар арқылы →// саудалауға ͡ гөштү / және ^уонұң ішінде мына сійнтетійкалығ ͡ ^йескірткі →// бұнұң зоб̊алаңы ^уөтө ͡ гөпполұп тұр /// ↑ қәзіргі ͡ гүнү ͡ б̊ұнұң →// бірдем ͡ бір залалы мынау →// ^уөсүп кележатқан ұрпаққа жамам ͡ боп тұр ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Қазір байқасаңыздар, түрлі мынау әлеуметтік желілер болсын, бейнелер болсын видеолар тараған. Сол жерлерде закладка деп айтады. Мынау интернет сайттарға гараждардың беттеріне телеграм каналдардың адрестерін жазып кетіп. Оның соңында ол балалар соны теру арқылы сол жерде жаңағы синтетикалық есірткілер бар екенін және ол түрлі мынау шетелден келіп почта арқылы, оның біз тіпті, беті, қабығы барлығы қоршалып тұрғаннан кейін түрлі енді почталар келеді ғой. Оның барлығын бізге анықтау өте қиын. Бірақ дегенмен ішкі істер органдары саласында министрдің тапсырмасымен қазіргі күні осы ең бірінші ескірткімен күрес қызметкерлерінің қатарына ІТ-технологтарды енгізу мәселесі тапсырма беріліп, қазір біздің Ішкі істер министрлігінің тарапында осы ІТ мамандар қызмет етеді.	қәзір байқасаңыздар→/ түрлү мынау әлеуметтік желілер болсын→/ бейнелер болсынм→/ видеолар тараған→/ сол жерлерде заклатка деп айтат→/ мынау интернет сайттарға→/ гараждардың беттеріне→/ телеграм каналдардың адрестерін жазып кетіп→//ым... ^уоның соңында ^уол балалар соны теру арқылы сол жерде жаңағы→/ синтетикалық ^йесірткілер бар ^йекенін→/ және ^уол→/ түрлү мынау→/ шетелден келіп→/ почта арқылы ы... ^уоныңм/ біз тіпті→// беті→/ қабығы→/ барлығы қоршалып тұрғаннан кейін→/ түрлү енді почталар келеді ғой→/ ^уоның барлығын бізге анықтау ^уөте қыйынм/ бірақ дегенмен→/ ішк'істер органдары саласында→/ ым... министрдің тапсырмасымен→/ қазіргі гүнү ^уосы→/ ^йең бірінші ^йескірткі:мен күрес→/ қызметкерлерінің қатарына іt-технологтарды ^йенгізу мәселесі тапсырма берілет→/ қәзір біздің ішк'істер министрлігінің тарапында ^уосы іt мамандар қызмет ^йетет ↓ /// ↑	▶	↑ қәзір ͡б̊айқасаңыздар→ / түрлү мына→ / әлеумөттүк жел^ілер ͡ б̊олсұн →// бейнелер ͡ б̊олсұн→ // війдеолар тараған →// сол жерлерде заклатка деб̊ ͡ айтады→ // мына ійнтернет сайттарға →// гараждардың беттеріне →// телеграм ͡ ганалдардың адрестерін жазып кетіп →// ^уонұң соңұнда ^уол балалар сонұ терүу арқылы→ / сол жерде жаңағы →// сійнтетійкалығ ͡ есірткілер ͡ б̊ар ^йекенін →// және ^уол түрлү мынау шетелдеңгеліп →// почт'арқылы ^уонұң→ / біз тіпті →// беті→ / қаб̊ығы→ / барлығы ͡ ғоршалып тұрғаннаңгейін→ / түрлі ^йенді почталар ͡ геледіғой →// ^уонұң барлығым ͡ бізге→ / анықтау ^уөтө ͡ ғыйын→// бірағ ͡ дегеммен →// ішк'істер ^уоргандары саласында →// мійнійстрдің тап̊сырмасымен →// қәзіргі ͡ гүнү ^уосұ →// ^йең бірінші ^йескірткімең ͡ гүрөс →// қызметкерлерінің ͡ ғатарына іт-технологтарды еңгізүу мәселесі тап̊сырма ͡ б̊ер^іледі →// қәзір біздің ішк'істер мійнійстрлігінің тарапында// ^уосұ іт мамандар ͡ ғызмет ^йетеді →//
Ораз Нұрділдә	Олар ең бірінші осы сайттарды бақылап оның үстіне бізде киберқадағалау жүйесі бар. Бұл ұлттық қауіпсіздік органдары және басқа да құқық қорғау органдарымен бірге жұмыс істейді. Сол жерде ол енді порнографиялық сайттардан бөлек, есірткі сайттар да қадағаланып отырады. Сол арқылы сол жерден ІТ-технолог мамандар жаңағы есірткімен айналысатын сайттарды бұғаттайды, біріншіден. Сосын, екіншіден, мынау түрлі аулаларда, гараждарда адрес қалдырып кеткен, соларды біз анау белсенді топтармен бірге қызметкерлеріміз жүріп оларды өшіреді. Сосын барынша мынау барлық жастарды салауаттылыққа үндеу үшін түрлі мынау спорттық шаралар ұйымдастырамыз. Енді ең бастысы бұл жерде мен ата-аналарға салғым келіп тұр салмақты. Негізі қоғам болғаннан кейін, осындай нәубет осындай залал болғаннан кейін, бұнымен күресу тек ішкі істер органдары, олар тек қана қылмыспен айналысатын болса, баланың тәрбиесімен ата-ана айналысады ғой.	бұлар ^йең бірінші ^уосы сайттарды бақылап/ ^уоның үстіне бізде киберқадағалау ^уоргандарымен бірге ↓ /// ↑ сол жерде ^йенді→/ парнаграфыйалық сайттардан бөлек→/ ^йесірткі сайттар да қадағаланып ^уотырат↓ /// ↑ сол арқылы сол жерден іt-технолог мамандар→//ы... жаңағы/ есірткімен айналысатын сайттарды бұғаттайт→/ біріншіден↓ /// ↑ сосұн ^йекіншіден→/ мынау түрлү аулаларда→/ гараждарда адрес қалдырып кеткен→/ соларды біз анау белсенді топтармен бірге→/ қызметкерлеріміз жүрүп→/ ^уоларды ^уөшірет→/ сосын/ барынша мынау→//ы... барлық→/ жастарды салауаттылыққа үндөу үшүн→/ түрлү мынау→/ спорттық шаралар ұйымдастырамыз ↓ /// ↑ ^йЕнді ^йең бастысы→/ бұл жерде мен→/ ата-аналарға салғым келіп тұр→/ салмақты ↓ /// ↑ негізі→/ қоғам болғаннаңгейін→//ы... ^уосындай нәубет→/ ^уосындай залал болғаннан гейін бұнұмен күрөсу→/ тек ішк'істер ^уоргандары→/ ^уолар текқана қылмыспен айналысатын болса→ / баланың тәрбиесімен ата-ана айналысады ғой ↓ /// ↑	▶	↑бұлар ^йең бірінші →//^уосұ сайттарды ͡ б̊ақ^ылап →// ^уонұң ͡ үстүнө ͡ б̊ізде→ / кійб̊ерқадағалау жүйөсү ͡ б̊ар →/// ↑ бұл ұлттұқ қауүп̊сүздүг͡ органдары → // және басқа͡ да→ / құқұқ қорғау органдарымем ͡ бірге /// ↑ сол жерд'енді→ / парнографыйалық̊ ͡ сайттардам ͡ бөлөк →// ^йесірткі сайттар ͡ да→ / қадағаланыб̊ ͡ от^ұрады ↓ /// ↑ сол арқылы →/ сол жерден іт-технолог мамандар →// жаңағы→/ ^йесірткімен айналысатын сайттарды ͡ б̊ұғаттайды →// біріншіден ↓ /// ↑ сосұн ^йекіншіден мынау→/ түрлі аулаларда→ / гараждарда→ /адрес қалдырып ͡ кеткен →// соларды ͡ б̊із / анау белсенді топтармем ͡ бірге →// қызметкерлеріміж ͡ жүрүп →/ ^уоларды ^уөш^үрөдү →/ сосұн→ / барынша мынау →// барлығ ͡ жастарды салауаттылыққа үндөу үшүн →// түрлү мынау→ / спорттұқ̊ ͡ шаралар ұйұмдастырамыз ↓ /// ↑ ^йенді ^йең бастысы→ / бұл жерде мен→ / ат'аналарға салғым ͡ геліп тұр салмақты ↓ /// ↑ нег^ізі→ / қоғам ͡ болғаннаңгейін →// ^уосұндай нәуб̊өт →/ ^уосұндай залал болғаннаңгейін→ / бұнұмең ͡ гүрөсүу →// тек / ішк'істер ^уоргандары →// ^уолар текқана / қылмыспен айналысатым ͡ болса →// баланың тәрб̊ійесімен ат'ана айналысадығой →//
Ораз Нұрділдә	Сондықтан ата-аналар барынша өздері балаларының бос уақытында қайда жүргенін қадағаласа, спорттық жаңағы үйірмелерге берсе, болмаса телефондарындағы дүниелерді өздерінің жаңағы контролына алса деген осындай ұсыныс-тілегіміз бар. Сондықтан мына есірткімен күрес саласы ары қарай да жалғасатын болады. Қазірдің өзінде енді статистикаға мән беретін болсақ, бір жылдың ішінде мың жарымға жуық мысалы қылмыс тіркеліп, оның 750-і тең жартысы көбісі синтетикалық есірткілер бізде. Олардың ішінде өзі Алматыдағы өздеріңізге белгілі жаңағы, белгілі әншілер де бар ол жерде жас, міне осындай жұмыстар жалғасады міндетті түрде. Сондықтан есірткімен күрес - бұл тек қана ішкі істер органдары емес қоғам бірге бірлесіп күресетін бір салалардың бірі.	сондұқтан ата-аналар барынша ^уөздері→/ балаларының бос уақытында қайда жүргенін қадағаласа→// ы... спорттық→/ жаңағы→/ үйүрмөлерге берсе→/ болмаса ы...→ / телефондарындағы дүниелерді ^уөздерінің→/ жаңағы кантроліна алса деген→/ ^уосындай ұсұнұс-тілегіміз бар ↓ /// ↑ сондұқтан→// мына ^йесірткімен күрес саласы арықарай ͡ да жалғасатын болат↓ /// ↑ қазірдің ^уөзүнде→/ енді статистикаға мән беретін болсақ→/ бір жылдың ішінде →/ мың жарымға жуық мысалы→/ қылмыс тіркеліп→/ ^уоның→/ жеттіжүз жүз елуі/ тең жартысы көбүсі синтетикалық елуі →/ тең жартысы көбүсі синтетикалық ^йесірткілер бізде ↓ /// ↑ ^уолардың ішінде ^уөзү→/ алматыдағы ^уөздеріңізге белгілі→// жаңағы→/ белгілі әншілер де бар ^уол жерде→/ жас→/ міне→/ ^уосындай ы...→// жұмұстар жалғасат міндетті түрде ↓ /// ↑ сондұқтан ^йесірткімен күрөс бұл текқана→/ ішк'істер ^уоргандары емес→/ қоғам бірге→/ бірлесіп күресетін бір салалардың бірі	▶	сондұқтан ат'аналар барынша ^уөздөрү →// балаларының бос ^ұуақытында / қайда жүргөнүң ͡ ғадағаласа →// спорттұқ→ / жаңағы →/ үйүрмөлөргө ͡ б̊ерсе / болмаса / телефондарындағы дүнүйөлөрдү ^уөздөрүнің / жаңағы ͡ гантроліне͡ алса деген→ / ^уосұндай ұсұнұс-тілегіміз ͡ б̊ар ↓ /// ↑ сондұқтан→ / мына→ /есірткімең ͡ гүрөс саласы→ / арығарай ͡ да жалғасатым ͡ болады ↓ /// ↑ қәзірдің ^уөзүндө →// ^йенді статыйстыйкаға мәм ͡ беретім ͡ болсақ→ / бір жылдың ішінде / мың жарымға жұуұқ мысалы / қылмыс тіркеліп →// ^уонұң жетіжүз ^йелүуү →/ тең жартысы→ / көб̊үсү сійнтетійкалығ ͡ есірткілер ͡ б̊ізде /// ↑ ^уолардың ішінде ^уөзү →/ алматыдағы ^уөздөрүңізге ͡ б̊елгілі →// жаңағы→ / белгіл'әншілерде ͡ б̊ар ^уол жерде→ / жас →/ міне →/ ^уосұндай →// жұмұстар жалғасады міндетті түрдө /// ↑ сондұқтан есірткімең ͡ гүрөс →/ бұл текқана→ / ішк'істер ^уоргандар'емес→ / қоғам бірге→/ бірлесіп күрөсөтім ͡ бір салалардың бірі ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Бұл жерде қате болатын шығар, мынау бұл уәжбен келіспепті деген. Себебі оны мен жақсы білем, бұл мәселе бойынша депутаттар бастама көтеріп, арнайы бап енгізу мәселесін қарастырды. Бізде заңдық процесте мәселен, кез келген қорлау, зорлау жаңағы сыртынан ғайбаттау, қысым көрсету осы мәселелер бойынша бөлек-бөлек баптар бар. Сондықтан да мүмкін ішкі істер органдарының бір ұсынысы ретінде бұл бапты бөлек шығармай, мүмкін осы баппен шектелеміз деген ғана, бірақ бұның өзі қазіргі деңгейде әлі талқылау процесінде, яғни біз қоғаммен, депутаттармен, мемлекеттік мүдделі органдар бар, оның ішінде барлығымыз талқылап жатырмыз. Ал енді жалпы балалардың құқына келетін болсақ, балалардың құқығы расымен де бұл мемлекетіміз үшін маңызды мәселеледің бірі. Себебі кез келген бала оған қысым көрсетілуі, зорлыққа тап болуы бұл былай айтқанда, төтенше жағдай боп қарастырылуы керек те, ал ол мәселеге барынша келесі жолы сондай қылмыстың, болмаса құқық бұзушылықтың болмауына біз барынша күшімізді салуымыз керек.	а... бұл жерде қате болат шығар→// ы... мынау бұл уәжбен келіспепті деген ↓ /// ↑ себебі ^уоны→/ мен жақсы білем→/ бұл мәселе бойынша→// а... депутаттар бастама көтеріп→/ арнайы бап ^йенгізу мәселесін қарастырды ↓ /// ↑ бізде заңдық працесте→/ мәселен→/ кес ͡ келген қорлау→/ зорлау→/ жаңағы→// сыртынан ғайбаттау→/ қысым көрсету→/ ^уосы мәселелер бойынша→/ бөлөк-бөлөк баптар ͡ бар ↓ /// ↑ сондықтан ͡ да мүмкүн→/ ішк'істер органдарының→/ бір ұсұнұс ретінде→/ бұл бапты бөлек шығармай→/ мүмкүн→/ ^уосы баппен шектелеміз→/ дегеңғана→/ бірақ бұнұң ^уөзі→/ кәзіргі деңгейде әлі талқылау процесінде→/ йағный біз қоғаммен→/ депутаттармен →/ мемлекеттік мүдделі ^уоргандар бар ^уоның ішінде→/ барлығымыз талқылап жатырмыз ↓ /// ↑ ал ^йенді жалпы→/ балалардың хұқына келетін болсақ→/ балалардың хұқұғұ→/ расымен ͡ де бұл→// мемлекетіміз үшүн→/ маңызды мәселеледің бірі ↓ /// ↑ себебі кез ͡ гелген бала→/ ^уоған қысым көрсетілу→/ зорлыққа тап полу→/ бұл былай айтқанда→/ төтөнше жағдай боп қарастырылу керек ͡ те→/ ал ^уол мәселеге барынша келес шолы сондай→/ қылмыстың→/ болмаса құқұқ бұзушының болмауына біз барынша күшімізді салуымыз керек ↓ ///	▶	↑ бұл жерде қате болатын шығар →// мынау →/ бұл ^үуәжб̊ең ͡ геліспепті деген /// себ̊еб̊і ^уонұ →/ мен жақ̊сы ͡б̊ілемін→ / бұл мәселе ͡б̊ойұнша деп^ұутаттар ͡ б̊астама ͡ гөтөрүп →// арнайы ͡ б̊аб̊ ͡ еңгізүу мәселесің ͡ ғарастырды ↓ /// ↑ бізде заңдық просесте →// мәселен/ кезгелгең ͡ ғорлау / зорлау / жаңағы / сыртынан ғайб̊аттау →// қысым ͡ гөрсөтүу →// ^уосұ мәселелер ͡б̊ойұнша →// бөлөк-пөлөк / баптар ͡ б̊ар ↓ /// ↑ сондұқтан ͡ да мүмкүн / ішк'істер ^уоргандарының →// бір ұсұнұс ^іретінде →// бұл бапты бөлөк̊ ͡ шығармай →// мүмкүн / ^уосұ ͡ б̊аппен шектелеміз →// дегеңғана / бірақ ͡ пұнұң ^уөзү →// кәзіргі деңгейде / әлі талқылау просесінде →// йәғ^іній біз / қоғаммен / деп^ұутаттармен→ / мемлекеттіг ͡ мүддөл'органдар ͡ б̊ар ^уонұң ішінде →// барлығымыз талқылаб̊ жатырмыз ↓ /// ↑ ал ^йенді жалпы→ / балалардың ғұқ^ұна ͡ гелетім ͡ болсақ →// балалардың ͡ ғұқұғұ →// ^ырас^ыменде ͡ б̊ұл →// мем^ілекетіміз үшүн →// маңызды мәселелердің бірі ↓ /// ↑ себ̊еб̊і / кезгелгем ͡ бала →// ^уоғаңғысым ͡ гөрсөтүлүу →// зорлұққа тапполұу →// бұл былай айтқанда →// төтөншө жағдай ͡ б̊оп қарастырылұу ͡ герек ͡ те →// ал ^уол мәселеге→ / барынша→ / келешшолұ сондай ͡ ғылмыстың →// болмаса / құқұқ ͡ пұз^ұушұнұң болмауұна / біз ͡ б̊арынша / күш^үмүзді салұуұмұз ͡ герек ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Енді қазір статистиканың өзіне көз жүгіртетін болсақ, мысалы балалардың балаларға қатысты жасалатын қылмыстар жыл сайын төмендеп келе жатыр. Балалардың қатысуымен жасалатын қылмыстардың өзі мысалы 8 жыл бұрын 8 жылда 56 пайызға кемісе, соңғы 1 жылда мысалы 30 пайызға кеміп отыр. Бірақ мәселе бұл жерде енді осы балалардың қаншалықты осы қылмыстарға тартылуы, соларға қатысты жасалатын қылмыстар тіркелген қылмыстардың жартысынан көбі бұл жыныстық сипаттағы қылмыстар. Яғни ол жерде зорлауы бар, баланы жыныстық қатынасқа итермелеу бар, алдап соғу бар, енді осындай бір 5-6 статья бар, осы арқылы қазір кішкене өсімдер байқалады соңғы уақытта. Ол енді бірнеше, жаңағы бірнеше фактормен, себеппен түсіндіріледі. Біріншіден, ол біз енді пандемия жағдайында өткен жылдары және биылғы жылдары үйде отырдық, қамалып отырдық.	қазір статистиканың ^уөзіне көз жүгіртетін болсақ→// мысалы→/ балалардың→// ы... балаларға қатысты жасалатын→/ қылмыстар→/ жыл сайын төмендеп келе жатыр ↓ /// ↑ балалардың қатысуымен жасалатын қылмыстардың ^уөзү→/ мысалы→/ ы... сегіжжыл бұрұн→/ сегіжжылда ^йелуалты пайызға кемісе→/ соңғы бір жылда→/ мысалы→/ отыс ͡ пайызға кеміп ^уотыр ↓ /// ↑ бірақ мәселе бұл жерде→/ ^йенді ^уосы балалардың қаншалықты ^уосы қылмыстарға тартылуы→/ соларға қатысты жасалатын қылмыстар→// ы... тіркелген қылмыстардың жартысынан көбү→/ бұл жыныстық сыйпаттағы қылмыстар ↓ /// ↑ йағный ^уол жерде→/ зорлауы бар→/ баланы жыныстық қатынасқа итермелеу бар→/ алдап соғу бар→/ ^й енді ^уосындай бір бес-алты стат'йа бар→/ ^уосұ арқылы→/ы... кәзір кішкене ^уөсүмдер байқалады соңғы уақытта ↓ /// ↑ ^уОл ^йенді бірнеше ы...→// жаңағы бірнеше фактырмен→/ себеппен түсіндірілет↓ /// ↑ Біріншіден ^уол→/ біз ^йенді пандемійа жағдайында ^уөткен жылдары→/ және быйылғы жылдары үйде ^уотырдық→/ қамалып ^уотырдық ↓ ///	▶	↑ ^йенді ͡ ғазір статыйстыйканың ^уөз^үнө көжжүгүртөтім͡ болсақ →// мысалы→/ балалардың →// балаларға ͡ ғатысты жасалатын қылмыстар/ жылсайын төмөндөп келе͡ жатыр ↓ /// ↑ балалардың͡ ғатысұуұмөн жасалатын / қылмыстардың͡ өзү →// мысалы→ / сегіжжыл бұрұн →// сегіжжылда ^йелүуалты пайызға ͡ гемісе →// соңғұ →/ бір жылда →// мысалы / ^уотұз пайызға →/ кеміб̊ ͡ отұр /// ↑ бірақ→ / мәселе бұлжерде →// ^йенді ^уосұ ͡ б̊алалардың ͡ ғаншалықты ^уосұ ͡ ғылмыстарға тартылұуұ →// соларға ͡ ғатысты жасалатың ͡ ғылмыстар →// тіркелгең ͡ ғылмыстардың жартысынаң ͡ гөб̊ү →// бұл жыныстық̊ ͡ сыйпаттағы қылмыстар /// ↑ йәғ^іній ^уол жерде →// зорлауұ͡ б̊ар/ баланы жыныстық ͡ қат^ынасқа ійтермелеу ͡ б̊ар →// алдап̊ ͡ соғұу ͡ б̊ар →// ^йенді ^уосұндай ͡ б̊ір бес-алты стат'й'а ͡ б̊ар →// ^уос'арқылы→ / қәзір→ / кішкене ^уөсүмдөр байқалады соңғұ ^ұуақытта ↓ /// ↑ ^уол ^йенді ͡ б̊ірнеше →// жаңағы ͡ б̊ірнеше фактормен →// себ̊еппен түсүндүріледі ↓ /// ↑ біріншіден ^уол →// біз ^йенді пандемійа жағдайынд'өткөн жылдары →// және→ / быйылғы жылдары→ / үйдө ͡ отұрдұқ →// қамалыб̊ ͡ отұрдұқ ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Көптеген қылмыстар үйде жасалды және екіншіден, өткен жылдың қылмыстарының статистикасы биылғы жылға процессуалдық немен енеді. Соған байланысты кішкене өсім байқалады. Дегенмен мен бұл жерде айтайын деп отырғаным, балаларға жасалатын қылмыстардың кез келгені қатаң жазалануы керек. Біз бірінші не істедік, бірінші, біз заңды күшейттік. Қазіргі күні осы балаларға қатысты жасалатын қылмыс бойынша, тіпті оны айтпай қалған адамның өзі көріп тұрып, 6 жылға бас бостандығынан айырылады. Бұл бұрын болмаған мысалы бап және де осы балаларға жасалған осы жыныстық қылмыстар бар, олардан кейін біз әкімшілік қадағалауға аламыз ғой, міне әкімшілік қадағалау бұрын 5 жыл болса, қазір 8 жылға дейін созылды.	↑көптеген қылмыстар үйде жасалды→/ және ^йекіншіден→/ өткен жылдың қылмыстарының статистикасы биылғы жылға процессуалдық немен ^йенеді ↓ /// ↑ соған байланысты кішкене ^уөсім байқалат↓ /// ↑ дегенмен→/ мем ͡ бұл жерде айтайын деп ^уотырғаным→/ балаларға жасалатын қылмыстардың кез келгені→/ қатаң жазалануы керек ↓ /// ↑ біз бірінші не істедік→/ бірінші біз→ / заңды күшейттік ↓ /// ↑ қазір гүні→/ ^уосы балаларға қатысты жасалатын қылмыс бойынша→/ тіпті→/ оны айтпай қалған адамның ^уөзі→/ көріп тұрып→/ алты жылға бас бостандығынан айырылады ↓ /// ↑ бұл бұрын болмаған→/ мысалы бап→/ және де→// ^уосы→// ы... балаларға жасалған ^уосы→/ жыныстық қылмыстар бар→/ ^уолардан кейін біз әкімшілік қадағалауға аламызғой→/ міне/ әкімшілік қадағалау бұрын бешшыл болса→/ кәс ͡ сегіжжылға дейін созылды ↓ ///	▶	↑ көптөгөң ͡ ғылмыстар үйдө жасалды →// және →/ екіншіден→ / ^уөткөн жылдың ͡ ғылмыстарының статыйстыйкасы / быйылғы жылға просессүуалдық немен ^йенеді ↓ /// ↑ соғам ͡ байланысты→ / кішкене ͡ өсүм байқалады /// ↑ дегеммен / мен / бұл жерде / айтайын деб̊ ͡ отұрғаным →// балаларға жасалатың ͡ ғылмыстардың ͡ гезгелгені →// қатаң жазаланұуұ ͡ герек →// біз ͡ б̊ірінші не'стедік →// бірінші ͡ б̊із→ / заңды ͡ гүшөйттүк ↓ /// ↑ қәзір ͡ гүнү→ / ^уосұ ͡ б̊алаларға ͡ ғатысты / жасалатың ͡ ғылмыс ͡ пойұнша →// тіпті →/ ^уонұ айтпай қалған адамның ^уөзү ͡ гөрүп тұрұп →// алты жылға ͡ б̊аспостандығынан ай^ырылады ↓ /// ↑ бұл бұрұм ͡ болмаған →// мысалы ͡ б̊ап→ / жәнеде ^уосұ →// балаларға жасалған ^уосұ →// жыныстық қылмыстар ͡ б̊ар →// ^уолардаңгейім ͡ біз әкімшілік қадағалауғ'аламызғой →// міне→ / әкімшілік қадағалау→ / бұрұн бешшыл болса →// қәзір сегіжжылға ͡ дейін созұлдұ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Яғни ол балаға қатысты жасалған қылмысқа қатысы бар адам ол мемлекеттің бақылауында тұрақты болады деген сөз. Ертеңгі күні ол қайтадан қылмыс жасамауы керек, сондықтан біз әрбір учаскелік инспекторға осы материалдарды түсіреміз де сол арқылы ол ертең қадағалауда ұстайды. Міне енді кибербуллинг, буллинг мәселесіне ауысайық, жалпы мен өзім қолдаймын, буллинг, кибербуллинг деген қазір енді заңды тұрғыда қалай бекітеміз деген мәселе талқыланып жатқаны болмаса, бұл мәселені Англия, Франция елдері бұрыннан да заңдарына енгізген жоқ, бірақ қолданыста бар. Мысалы Англияда мұғалімдер өздері жаңағы осы кибербуллинг, буллингке ұшыраған жағдайларға болдырмау үшін, соларды, соларды бұғаттау үшін арнайы оқудан оқиды мұғалімдер.	↑йағный→/ ^уол балаға қатысты жасалған қылмысқа қатысы бар→/ адам ^уол мемлекеттің бақылауында тұрақты болат деген сөз ↓ /// ↑ ^йЕртеңгі гүні ^уол қайтадан қылмыс жасамауы керек→/ сондықтан біз→/ әрбір учаскелік инспекторға ^уосы материалдарды түсіреміз де→/ сол арқылы ^уол ^йертең қадағалауда ұстайт ↓ /// ↑ міне→// ы... ^йенді→// кибербуллинг→/ буллинг мәселесіне ауысайық→/ жалпы мен ^уөзім қолдаймын→/ буллинг→/ кибербуллинг деген қазір ^йенді→/ заңый тұрғыда қалай бекітеміз деген мәселе талқыланып жатқаны болмаса→/ бұл мәселені→/ англійа→/ францыйа ^йелдері бұрыннан да→/ ы... заңдарына ^йенгізген жоқ→/ бірақ қолданыста бар ↓ /// ↑ мысалы англійада→/ ы... мұғалімдер ^уөздері→/ жаңағы→/ ^уосы→/ кибербуллинг→/ буллингке ұшыраған→// ы... жағдайларға→/ болдырмау үшін соларды→/ соларды бұғаттау үшін арнайы ^уоқудан ^уоқыйды→// мұғалімдер ↓ ///	▶	↑ йәғ^іній →// ^уол балаға ͡ ғатысты жасалғаң ͡ ғылмысқа ͡ ғатысы ͡ б̊ар →// адам ^уол мем^ілекеттің бақ^ылауұнда тұрақты ͡ б̊олады деген сөз ↓ /// ↑ ^йертеңгігүнү ^уол ͡ ғайтадаң ͡ ғылмышшасамауұ ͡ герек →// сондұқтам ͡ біз →// әрб̊ір ұучаскеліг ͡ ійнспекторға →/ осұ матерійалдарды түс^үрөміз ͡ де →// сол арқылы ^уол ^йертең ͡ ғадағалауд'ұстайды ↓ /// ↑ міне→ / ^йенді→ / кійб̊ерб̊үуллійңг→ / бұуллиңг мәселесіне ауұсайық →// жалпы мен ^уөзүм ͡ ғолдаймын →// бұулиңг→ / кійб̊ерб̊үуллійңг дегең ͡ ғазір енді→ / заңый тұрғұда→ / қалай бекітеміз деген мәселе талқыланыб̊ жатқаны ͡ б̊олмаса →/ бұл мәселені→ / аңглыйа →/ франсыйа ^йелдері бұрұннанда→ / заңдарына еңгізген жоқ/ бірақ қолданыста ͡ б̊ар ↓ /// ↑ мысалы аңглыйада→ / мұғәлімдер ^уөздөрү→/ жаңағы ^уосұ→/ кійб̊ерб̊үуллійңг→/ бүуллійңгке ұш^ұраған →// жағдайларға →/ болдұрмау үшүн соларды →/ соларды ͡ б̊ұғаттау үшүн арнайы ^уоқ^ұудан ^уоқұйдұ →// мұғәлімдер ///
Ораз Нұрділдә	Ал Францияда мәселен мұғалімдер жаңағы балалардың түрлі әлеуметтік желідегі блогтарына соларға еніп, соларды қадағалап, яғни кибербуллингтің болмауын қадағалап отырады. Міне осы сияқты бізде енді кибербуллинг, буллинг саласы бойынша тек қана Израильде қабылдаған екен заң арнайы бап боп. Енді оны қазір біз заң барысында міндетті түрде талқылайтын боламыз бұны міндетті түрде. Жаңағы қоғамға да, мемлекеттік органдарға да тиімді жағы. Өйткені айттым ғой мен жаңағы, ол балалардың құқығы - бұл құқықтардың төресі, былай айтқанда. Сондықтан мемлекеттің маңызды шаруасы болғаннан кейін, бұл мәселеде біз барынша ертеңгі күні балалардың қылмысын болдырмау үшін заңи тұрғыда барлық күшімізді салатын боламыз.	↑ал францыйада мәселен→/ мұғалімдер→/ ы... жаңағы→/ балалардың түрлі әлеуметтік желідегі блогтарына→/ соларға ^йеніп→/ соларды қадағалап→/ йағный→/ кибербуллингтің болмауұн қадағалап ^уотырат ↓ /// ↑ Міне ^уосы сыйақты→/ бізде ^йенді кибербуллинг→/ буллинг саласы бойынша тек қана израил'де қабылдаған ^йекен заң→/ арнайы бап боп ↓ /// ↑ ^йенді ^уоны қазір→/ біз→/ заң барысында міндетті түрдө талқылайтын боламыз бұны→/ міндетті түрдө↓ /// ↑ ы... жаңағы→// қоғамға да→// ы... мемлекеттік ^уоргандарға да тиімді жағы ↓ /// ↑ Үйткені айттымғой мен жаңағы→/ ^уол балалардың хұқығы→/ бұл/ хұқықтардың төрөсі→/ былайша айтқанда ↓ /// ↑ сондықтан→/ мемлекеттің маңызды шаруасы болғаннан кейін→/ бұл мәселеде біз→/ барынша ы ... ертеңгі гүні балалардың қылмысын болдырмау үшүн→// ы... заңи тұрғыда барлық күшүмүзді салатын боламыз.	▶	↑ ал франсыйада мәселен→/ мұғәлімдер→ / жаңағы→ / балалардың түрлү әлеумөттүк желідегі блогтарына / соларға ^йеніп →/ соларды ͡ ғадағалап→/ йәғ^іній→/ кійб̊ерб̊үуллійңгтің болмауұң ͡ ғадағалаб̊ ͡ от^ұрады ↓ /// ↑ міне ^уосұ сыйақты→ / бізді ^йенді кійб̊ерб̊үуллійңг →/ бұуллиңг саласы ͡ б̊ойұнша текқана ыйзраил'де ͡ ғаб̊ылдаған ^йекен заң →// арнайы ͡ б̊апполұп ↓ /// ↑ енді ^уонұ ͡ ғәзір→ / біз→ / заң барысында міндетті түрдө талқылайтым ͡ боламыз ͡ б̊ұнұ →// міндетті түрдө →// жаңағы →/ қоғамғада →// мем^ілекеттіг ͡ органдарғада тійімді жағы ↓ /// ↑ өйткөнү айттымғой мен жаңағы →// ^уол балалардың ͡ ғұқұғұ→ / бұл ͡ ғұқұқтардың төрөсү →// былайш'айтқанда ↓ /// ↑ сондұқтан→ / мем^ілекеттің маңызды шарұуасы ͡б̊олғаннаңгейін →// бұл мәселеде→ / біз →// барынша ^йертеңгі гүнү ͡ б̊алалардың ͡ ғылмысым ͡ болдұрмау үшүн →// заңый тұрғұда →/ барлық күшүмүздү салатым ͡ боламыз ///
Ораз Нұрділдә	Иә бұл дұрыс орынды сұрақ. Өйткені сіздер білесіздер, кез келген қылмыс жасаған адам бұл салада тағы да, екінші мәрте барған сәттерді де біз бұқаралық ақпарат құралдарынан естіп біліп отырдық.	иә→/ бұл дұрұс→/ ^уорұндұ сұрақ→// а... үйткені→/ сіздер білесіздер→// кес келген қылмыс жасаған адам→/ бұл салада тағы да→/ ^йекінші мәрте барған сәттерді де біз→/ бұқаралық ақпарат құралдарынан ^йестіп→/ біліп ^уотырдық ↓ ///	▶	↑ ійә→ / бұл дұрұс→/ ^уорұндұ сұрақ →// өйткөнү / сіздер ͡ б̊ілесіздер →// кезгелгең ͡ ғылмышшасаған адам →// бұл салада тағыда →// ^йекінші мәрте ͡ б̊арған сәттерді ͡ де ͡ б̊із →// бұқаралығ ͡ ақпарат құралдарынан ^йестіппіліб̊ ͡ отұрдұқ ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Сондықтан бұл жерде біз жай ғана мемлекеттік мүдделі органдар ғана емес бұл жерде біз адам құқықтары жөніндегі ұйымдардың мүшелерін, сосын белсенділерді, қоғамдық өкілдерді барлығын тартып, біз осы заңды талқылаған болатынбыз және де бұл заң қабылданған кезде біз ең алдымен, осы балалардың ертеңгі күні қылмысы екінші рет болмауы үшін барынша осындай баптар енгізген болатынбыз. Ал енді сіздің нақты сұрағыңызға келетін болсақ, бұл біріншіден, бұл ауыр қылмыс сондықтан бұл рақымшылыққа жатпайды. Ал екіншіден, ол егер өзінің жазасын өтеу мерзімі аяқталған күнде де ол әкімшілік қадағалауда болады. Жаңа мен айтып кеттім оны сізге дұрыс түсіндіріп, яғни бізде учаскелік инспекторлар бар.	↑сондықтан→/ бұл жерде→/ біз жәйғана мемлекеттік мүдделі ^уоргандар ғана ^йемес→/ бұл жерде біз адам құқұқтары жөнүндегі ұйұмдардың→/ мүшөлерін→/ сосын→/ белсенділерді→/ қоғамдық ^уөкілдерді→// барлығын тартып→/ біз ^уосы заңды→// ы...талқылаған болатынбыз→/ және де→/ бұл заң қабылданған гезде→/ біз→// ^йең алдымен ^уосы балалардың ^йертеңгүнү қылмысы→// ^йекінші рет болмау'үшүн→/ барынша→/ ^уосындай баптар ^йенгізген болатымбыз ↓ /// ↑ Ал ^йенді сіздің нақты сұрағыңызға келетім ͡ болсақ→/ бұл біріншіден→/ ы... бұл ауұр қылмыс→/ сондұқтам ͡ бұл рақымшылыққа жатпайды ↓ /// ↑ ал ^йекіншіден→/ ^уол→/ ^йегер→/ ^уөзүнің→/ ым... жазасын ^уөтөу мерзімі айақталған гүнде де→/ ^уол әкімшілік қадағалауда болады ↓ /// ↑ Жаңа мен айтып кеттім ^уоны сізге→/ дұрұс түсүндіріп→/ йағный бізде учаскелік инспектырлар бар ↓ ///	▶	↑ сондұқтан→ / бұл жерде→ / біжжәйғана мем^ілекеттіг ͡ мүддөлү ^уоргандарғана ^йемес →// бұл жерде ͡ б̊із адам ͡ ғұқұқтары жөнүндөгі ұйұмдардың мүшөлөрүн →// сосұн / белсенділерді / қоғамдығ ͡ өкүлдөрді →// барлығын тартып →// біз ^уосұ заңды →// талқылағам ͡ болатымбыз →// жәнеде→ / бұл заң ͡ ғаб̊ылдаңғаңгезде→ / біз→ / ^йең алдымен ^уосұ ͡ б̊алалардың ^йертеңгүнү ͡ ғылмысы →// ^йекінші ^ірет ͡ полмау үшүн / барынша →// ^уосұндай баптар ^йеңгізгем ͡ болатымбыз ↓ /// ↑ ал ^йенді сіздің нақты сұрағыңызға ͡ гелетім ͡ болсақ →// бұл біріншіден / бұл ауұр ͡ ғылмыс →// сондұқтам ͡ бұл ^ырақымшылыққа жатпайды ↓ /// ↑ ал ^йекіншіден / ^уол→ / ^йегер ^уөзүнүң жазасын ^уөтөу мерзімі айақталғаң гүндө ͡ дө →// ^уол әкімшілік қадағалауда ͡ б̊олады ↓ /// ↑ жаңа мен айтып кеттім ^уонұ сізге →// дұрұс түсүндүрүп→ / йәғ^іній бізде ұучаскелік ійнспектырлар ͡ б̊ар ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Қазір біз учаскелік инспекторлардың статусын заңнамалық тұрғыда бекітіп жатырмыз. Өзіңізге мәлім, учаскелік инспекторлардың құзіреттерін кеңейтіп жатырмыз, оның үстіне біз заңды тұрғыда учаскелік инспекторлардың көмекшілері деген лауазымды енгіздік. Міне осының арқасында, енді олардың материалдық тұрғыда жаңағы, қамтамасыз етілуі, ол бөлек әңгіме. Оның өзі де қазір "Нұр Отанның" сайлауалды 5 жылға арналған бағдарламасының өзінде мынау учаскелік инспекторларға учаскелік пункттер үйлермен қосылған сондай салу мәселесі тұр қазір. Жыл сайын 78 сондай пункт салынатын болады, еліміз бойынша биылдың өзінде 26-сы салынды мінекей. Яғни біз осы учаскелік инспекторларға лауазымдарын, құзыреттерін кеңейте отырып осындай жаңағы жауапкершіліктерді жүктеп отырмыз. Ертеңгі күні олар мысалы әкімшілік қадағалауды және де олардың екінші мәрте қандай да бір қылмысқа бармауын қамтамасыз ететін болады.	↑қазір біз учаскелік инспектырлардың→// статусын заңнамалық тұрғыда бекітіп жатырмыз→/ ^уөзіңізге мәлім→/ учаскелік инспектырлардың құзұреттерін кеңейтіп жатырмыз→/ ^уоның ^йенгіздік ↓ /// ↑ міне ^уосының арқасында→/ енді ^уолардың материалдық тұрғыда/ жаңағы→// ы... қамтамасыз ^йетілуі→/ ^уол бөлөк әңгіме ↓ /// ↑ ^уоның ^уөзі де кәзір nur оtan-ның сайлауалды бешшылға арналған бағдарламасының ^уөзүнде→// ы... мынау→/ учаскелік инспектырларға↓ /// ↑ ым... учаскелік пункттер→/ үйлөрүмен қосылған→/ сондай салу мәселесі тұр кәзір→/ жыл сайын жетпіссегіз сондай пункт салынатын болат ^йеліміз бойынша→/ быйылдың ^уөзінде жыйырм'алтысы салынды→/ мінекей ↓ /// ↑ ы... йағный біз ^уосы учаскелік инспектырларға лауазымдарын→/ құзұреттерін кеңейте отырып→/ мінекей→ / ^уосындай→// жаңағы→/ жауапкершіліктерді жүктөп ^уотырмыс ↓ /// ↑ ^йертеңгі гүнү олар мысалы/ әкімшілік қадағалауды→// және ... және ͡ де→/ ^уолардың ^йекінші мәрте→/ қандай ͡ да бір қылмысқа бармауұн→/ қамтамасыз ^йететін болат ↓ ///	▶	↑ қәзір ͡ б̊із ұучаскеліг ͡ ійнспектырлардың стат^ұусұн заңнамалық тұрғұда ͡ б̊екітіб̊ ͡ жатырмыз →// ^уөз^үңүзге мәлім→ / ұучаскеліг ійнспектырлардың ͡ ғұзұреттерің ͡ геңейтіб̊ ͡ жатырмыз →// ^уонұң үстүнө →/ біз заңды тұрғұда ұучаскеліг ͡ ійнспектырлардың ͡ гөмөк̊шүлері деген ^ылауазымды ^йеңгіздік ↓ /// ↑ міне ^уос^ұнұң арқасында →// ^йенді ^уолардың матерійалдық тұрғұда →// жаңағы →/ қамтамасыз͡ етілүуү →/ ^уол бөлөг ͡ әңгіме ↓ /// ↑ ^уонұң ^уөзүдө ͡гәзір nur otan-ның сайлауалды бешшылға арналған бағдарламасының ^уөзүндө →// мынау→ / ұучаскеліг ͡ ійнспектырларға ↓ /// ↑ ұучаскелік пүуңкттөр →/ үйлөрүмөң ͡ ғосұлған →/ сондай салұу мәселесі тұр ͡ гәзір →// жылсайын жетпіссегіз сондай пұуңкт ͡ čал^ынатым ͡ болады ^йел^іміз ͡б̊ойұнша →// быйылдың ^уөзүндө жыйырм'алтысы салынды/ мінекей ↓ /// ↑ йәғ^іній біз ^уосұ ұучаскеліг ͡ ійнспектырларға ^ылауазымдарын →/ құзұреттерің ͡ геңейте ^уот^ұрұп →// мінекей ^уосұндай →// жаңағы→ / жауапкершіліктерді жүктөб̊ ͡ отұрмұс ↓ /// ↑ ^йертеңгі ͡ гүнү ^уолар мысалы →// әкімшілік қадағалаудұ →// және ... жәнеде ^уолардың ^йекінші мәрте →// қандайда ͡б̊ір ͡ ғылмысқа ͡ б̊армауұн →// қамтамасыз ^йететім ͡ болады ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Иә, иә, учаскелік инспекторлардың құзіретіндегі мәселе ғой. Енді детально айтатын болсақ, мәселен олар әрбір жаңағы күдіктілердің мерзімінен жазасын өтейтін жерден босап шыққандарды біріншіден, есепке алады, олардың жаңағы өздерінің белгілі бір уақытта келіп айтып жөндерін тіркеліп кетуі міндеттелген. Оның үстіне үй-жайларына барып, ол жердің көршілердің барлығына жаңағы қандай да бір талап-арыздары бар ма солардың бәрі тексерілетін болады. Сол арқылы яғни әкімшілік қадағалауда тұратын болады. Сосын оларға мысалы, жаңағы, балаларға, балалардың жанына бару, заңды өкілінсіз, ата-анасыз жүрген балалардың жанына баруға тыйым салынады, міне осындай пункттар бар кәдімгідей.	↑ійә→/ ійә→/ учаскелік инспектырлардың құзіретіндегі мәселеғой ↓ /// ↑ ^йенді детал'но айтатын болсақ→/ мәселен→/ ^уолар әрбір→/ жаңағы→/ күдүктүлердің→// мерзімінен→/ жазасын ^уөтейтін жерден босап шыққандарды/ біріншіден→/ ^йесепке алат→/ ^уолардың жаңағы→// ы.. ^уөздөрінің белгілі бір уақытта келіп→/ айтып жөндөрін→/ тіркеліп кетуү міндеттелген ↓ /// ↑ ^уоның үстіне→/ үй-жәйларына барып ^уол жердің көршүлердің барлығына→/ жаңағы→/ қандай да бір талап-арыздары бар ͡ ма→/ солардың бәрі тексерілетін болат ↓ /// ↑ сол арқылы→/ ійағный әкімшілік қадағалауда тұратын болат ↓ /// ↑ сосын ^уоларға→/ мысалы→/ жаңағы→/ балаларға/ балалардың жанына бару→/ заңды ^уөкілінсіз→/ ата-анасыз жүрген балалардың жанына баруға тыйым салынады→/ міне ^уосындай пункттар бар→/ кәдімгідей ↓ ///	▶	↑ ійә →/ ійә →/ ^ұучаскеліг ͡ ійнспектырлардың ͡ ғұз^іретіндегі мәселеғой ↓ /// ↑ енді детал'но айтатын болсақ →// мәселен→ / ^уолар әрб̊ір жаңағы →// күдүктүлөрдүң мерзімінен жазасын ^уөтөйтүн жердем ͡ босап̊ шыққандарды →// біріншіден / ^йесепке алады / ^уолардың жаңағы →// ^уөздөрүнүң белгілі ͡ б̊ір ^ұуақытта ͡ геліп →// айтыб̊ жөндөрүн / тіркеліп кетүуү міндеттелген ↓ /// ↑ ^уонұң үстүнө үй-жәйларына ͡ б̊арып →// ^уол жердің ͡ гөршүлөрдүң барлығына →// жаңағы / қандайда ͡ б̊ір талаб̊ ͡ арыздары ͡б̊арма →// солардың бәрі тек̊серілетім ͡ болады ↓ /// ↑ сол арқылы / йәғ^іній әкімшілік қадағалауда тұратым ͡ болады ↓/// ↑ сосұн ^уоларға / мысалы / жаңағы/ балаларға / балалардың жан^ына ͡ б̊арұу →// заңды ^уөк^үлүнсіз / ат'анасыз жүргөм ͡ балалардың жан^ына ͡б̊ар^ұуға тыйым сал^ынады →// міне ^уосұндай пұуңкттар ͡ б̊ар →// кәдімгідей ↓ ///
Ораз Нұрділдә	Бұл өзекті мәселелердің бірі. Ішкі істер органдарында, жалпы мына халықтың өзі құқық қорғау органдарына, болмаса сот органдарына және де оның ішінде ішкі істер органдарына сенімсіздікпен қарайтын да осы бір пара алу мәселесінің былай айтқанда, осы күреспен айшықталатын шығар деп ойлаймын. Себебі біз қаншалықты бұл мәселемен күресеміз, сол мәселені бұғаттаймыз, ертеңгі күні тұншықтырамыз соған байланысты халықтың да беті бері қарап, сенімі де күшейеді деп есептеймін мен өзім. Ал енді мынау Ішкі істер министрі бұл мәселені өте қатты қадағалап отыр және де кез келген офицерлік жиындар мен аппараттық отырыстарда қандай да бір пара алу мәселесі шыққан бойдан ол бүкіл өңірлік органдарға жіберіледі үлгі ретінде, ол оқылады.	↑бұл ^уөзөкті мәселелердің бірі ↓ /// ↑ ішк'істер ^уоргандарында→/ ы ... жалпы→/ мына→/ халықтың ^уөзү→/ хұқұқ қорғау ^уоргандарына→/ болмаса сот ^уоргандарына→/ және ͡ де→/ ы ... ^уоның ішінде ішк'істер ^уоргандарына→/ сенімсіздікпен қарайтын да→/ ^уосы бір пар'алу мәселесінің→// ы... былай айтқанда→/ ^уосы күреспен айшықталатын шығар деп ^уойлаймын ↓ /// ↑ себебі→/ біз қаншалықты→/ бұл мәселемен күресеміз→/ сол мәселені бұғаттаймыз→/ ^йертеңгі ͡ гүні тұншұқтырамыз→/ соған байланысты халықтың да беті бері ғарап/ сенімі де күшейеді деп ^йесептеймін→/ мен ^уөзім ↓ /// ↑ ал ^йенді мынау→/ Ішк'істер министрі→/ бұл мәселені ^уөте қатты қадағалап ^уотыр→/ және ͡ де кез келген афицерлік жиындар мен аппараттық ^уотрыстарда→/ қандай да бір пара алу мәселесі шыққан бойдан→/ ^уол бүкүл ^уөңүрлүк органдарға жіберіліп→/ үлгү ретінде→/ ^уол ^уоқылат	▶	↑ бұл ^уөзөктү мәселелердің бірі ↓ /// ↑ ішк'істер ^уоргандарында →/ жалпы →/ мына / халықтың ^уөзү ͡ ғұқұқ қорғау ^уоргандарына →// болмаса сот ^уоргандарына→ / және ͡ де →/ ^уонұң ішінде ішк'істер ^уоргандарына →// сенімсіздікпең ͡ ғарайтында →// ^уосұ ͡б̊ір пар'алұу мәселесінің былай айтқанда →// ^уосұ ͡ гүрөспөн айшықталатын шығар деб̊ ͡ойлаймын ↓ /// ↑ себ̊еб̊і→ / бізғаншалықты→ / бұл мәселемең ͡ гүрөсөміз →/ сол мәселені ͡ б̊ұғаттаймыз →// ^йертеңгі ͡ гүнү тұншұқтұрамыз →// соғам байланысты халықтың ͡ да ͡ б̊еті ͡ б̊ері ͡ ғарап →// сен^імі ͡ де ͡ гүшөйөді деб̊ ͡есептеймін →// мен ^уөзүм↓ /// ↑ ал ^йенді мынау→ / ішк'істер мійнійстрі →// бұл мәселені ^уөтө ͡ ғатты қадағалаб̊ ͡ отұр →// және ͡ де ͡ гезгелген офыйсерліг ͡ жыйындар мен аппараттық ^уотұрұстарда →// қандайда ͡ б̊ір пар'алұу мәселесі шыққам ͡ бойдан →// ^уол бүкүл ^уөңүрлүг ͡ органдарға жіб̊еріліп →// үлгү ^іретінде →/ ^уол оқ^ұлады
Ораз Нұрділдә	Біріншіден, сосын осындай пара алғаны жөнінде және оны былай айтқанда, ертеңгі күні ол қорқынышты зат қой өзі, ол пара алғанда да адам деген бір нәрсені түсіну керек, ол ертеңгі күні сен пара алған адам да, пара берген адам да, ол - кінәлі азаматтар. Ол сен балаңның алдында да, отбасыңның алдында да, мысалы былай айтқанда, бетің жоқ деген сөз. Сондықтан осы мәселеде барынша біз біріншіден, тәрбиелік мәні бар семинар-тренингтер өткіземіз өзіміздің ішімізде, яғни мұндай мәселеге баруға болмайды деп. Сосын енді екінші мәселе, жаңағы біздің осы ішкі істер органдарындағы фактілерге 75 пайызын өзіміздің Өзіндік қауіпсіздік басқармасы әшкерелеп отыр. Яғни ішкі істер органдарда, тек қана ішкі істер органдары емес қой, өзіңіз білесіз, басқа да мүдделі мемлекеттік органдар айналысады ғой. Бірақ біз сол тіркелген қылмыстардың 75 пайызынан астамын біз өзіміз ашып отырмыз, яғни біз мүдделіміз, тазаруға мүдделіміз.	біріншіден→/ сосын ^уосындай пара→/ алғаны жөнүнде→/ және оны былай айтқанда→/ ^йертеңгі гүнү ^уол қорқынышты затқой ^уөзү/ пара алғанда да адам деген→/ бір нәрсені түсүну керек→/ ^уол ^йертеңгі гүнү→/ ы...сен пара алған адам ͡ да→/ пара берген адам да ^уол→/ кінәлі азаматтар ↓ /// ↑ ^уол сен балаңның алдында да/ ^уотбасыңның алдында ͡ да→/ мысалы→/ былай айтқанда→/ бетің жоқ деген сөз ↓ /// ↑ сондұқтан→/ ^уосы мәселеде→/ ы... барынша біз→/ біріншіден тәрбиелік мәні бар→// ы... семинар-тренинктер ^уөткіземіз→/ ^уөзүмүздің ішімізде ↓ /// ↑ Йағни мұндай мәселеге баруға болмайт де:п ↓ /// ↑ сосұн ^йенді ^йекінші мәселе→// ы ... жаңағы/ біздің ^уосы→// ішк'істер ^уоргандарындағы→/ фактілерге →/ жетпіспес пайызын→/ ^у ^уөзіміздің ^уӨзіндік қауіпсіздік басқармасы / әшкерелеп ^уотыр ↓ /// ↑ йағный→ / ішк'істер ^уоргандарда текқана ішк'істер ^уоргандары емесқой→/ ^уөзіңіз білесіз→/ басқа ͡ да мүддөлі мемлекеттік ^уоргандар айналысадығой ↓ /// ↑ бірақ біз→/ сол тіркелген қылмыстардың жетпіспес пайызынан астамын біз ^уөзіміз ашып ^уотырмыз→/ йағный біз мүдделіміз →/ тазаруға мүдделіміз ↓ ///	▶	біріншіден →/ сосұн ^уосұндай пара алғаны жөнүндө →// жән'онұ былай айтқанда →// ^йертеңгі ͡ гүнү ^уол қорқұнұшты затқой ^уөзү →// пар'алғанда ͡ да адам дегем ͡ бірнәрсені түсүнүу ͡ герек →// ^уол ^йертеңгігүнү / сен пар'алған адам ͡ да / пара ͡ б̊ерген адам ͡ да ^уол ͡ гінәлі азаматтар↓ /// ↑ ^уол сем ͡ балаңның алдында ͡ да →// ^уотпасыңның алдында ͡ да →// мысалы / былай айтқанда / бетің жоғ ͡деген сөз ↓ /// ↑ сондұқтан / ^уосұ мәселеде / барынша ͡ б̊із / біріншіден тәрб̊ійеліг ͡ мәні ͡ б̊ар семійнар-тренійңктер ^уөткүзөміз →// ^уөзүмүздүң іш^імізде ↓ /// ↑ йәғ^іній мұндай мәселеге ͡ б̊ар^ұуға ͡ б̊олмайды деп ↓ /// ↑ сосұн ^йенд'екінші мәселе →// жаңағы / біздің ^уосұ ішк'істер ^уоргандарындағы / фактілерге / жетпіспес пай^ызын / ^уөз^үмүздің ^уөзүндүк қауүп̊сүздүк басқармасы / әшкерелеб̊ ͡отұр ↓ /// ↑ йәғ^іній →/ ішк'істер ^уоргандарда текқана ішк'істер ^уоргандары ^йемесқой →// ^уөз^үңүз ͡б̊ілесіз / басқа ͡ да мүддөлү мемлекеттіг ͡ органдар айналысадығой ↓ /// ↑ бірақ ͡ піз / сол тіркелгең ғылмыстардың жетпіспес пай^ызынан астамым ͡ біз ^уөз^үмүз ашыб̊ ͡ отұрмұз / йәғ^іній біз мүддөлүміз →// тазарұуға мүддөлүміз ↓ ///
Ораз Нұрділдә	«Бір құмалақ бір қарын майды шірітеді» деп біз арамызда ертеңгі күні парақорлардың погон тағып жүргенін қаламаймыз, сондықтан да Ішкі істер министрі бұл бағытта өзі қатаң тапсырма беріп әрбір қызметкерге, жаңағы параға жоламайтындай. Ал енді статистикаға мән беретін болсақ жыл сайын қазір кеміп келе жатыр, статистикамыз биылдың өзінде, мысалы 129, тіпті басшысы қызметінен кетті. Сіздер білесіздер, қазір жаңа заң енген, заң бойынша мысалы өзінің қол астындағы қызметкер парамен ұсталатын болса, басшысы міндетті түрде қызметтен кетеді. Міне 129 басшының ішінде 20-дан астамы қызметінен босатылды және бұл науқан әрі қарай қадағалауда болады және парақорлықпен күрес мәселесі жылдан жылға күшейіп жалғаса береді.	↑ «бір→/ құмалақ бір қарын майды шірітеді» деп→ / біз арамызда ертеңгі гүнү парақорлардың пагон тағып жүргенін қаламаймыз→/ сондықтан да Ішк'істер министрі бұл бағытта→/ ^уөзі қатаң тапсырма беріп→/ әрбір қызметкерге→/ жаңағы→/ параға жоламайтындай ↓ /// ↑ ал енді статистикаға мән беретін болсақ/ жыл сайын қазір кеміп кележатыр→/ статистикамыз быйылдың ^уөзінде→/ мысалы→/ жүжжыйырматоғұз→ // тіпті башшысы қызметінен кетті→/ сіздер білесіздер кәзір→/ жаңа заң енген→/ заң бойынша мысалы→/ ^уөзінің қол астындағы қызметкер парамен ұсталатын болса→/ басшысы міндетті түрдө қызметтен кетеді ↓ /// ↑ міне→/ жүжжыйырматоғұз башшының ішінде→// жыйырмадан астамы қызметінен босатылды→/ және бұл науқан әріғарай қадағалауда болады→/ және парақорлықпен күрес мәселесі жылдан жылға күшейіп→/ жалғаса берет↓ ///	▶	↑ бір ͡ ғұмалақ ͡ пір ͡ ғарын майды шірітеді» деп →// біз арамызды ^йертеңгі ͡ гүнү парақорлардың пагон тағыб̊ ͡ жүргөнүң ͡ ғаламаймыз →// сондұқтан ͡ да ішк'істер мійнійстрі ͡ б̊ұл бағытта →// ^уөзү қатаң тап̊сырма ͡ б̊еріп →// әрб̊ір ͡ ғызметкерге / жаңағы / параға жоламайтындай ↓ /// ↑ ал ^йенді статыйстыйкаға мәм ͡ беретім ͡ болсақ →// жыл сайың ͡ ғазір ͡ геміп кележатыр →// статыйстыйкамыз ͡б̊ыйылдың ^уөзүндө →// мысалы жүжжыйырма тоғұз →// тіпті ͡ б̊ашшысы қызметінең ͡ гетті →// сіздер ͡ б̊ілесіздер / қәзір жаңа заң ^йеңген →// заң бойұнша / мысалы ^уөз^үнүң / қол ͡ астындағы ͡ ғызметкер парамен ұсталатым ͡ болса →// башшысы міндетті түрдө қызметтең ͡ гетеді ↓ /// ↑ міне / жүжжыйырма тоғұз башшының ішінде →// жыйырмадан астамы қызметінем ͡ босатылды →// және / бұл науқан әріғарай / қадағалауда ͡ б̊олады →// және парақорлұқпең ͡ гүрөс мәселесі жылдан жылға ͡ гүшөйүп / жалғаса ͡ б̊ереді ↓ ///
Аден Марғұлан	Туыстар қалайсыңдааар? Келе жатқан жаңа жылдарыңмен! Мына біздің Марго жыл соңына дейін келін алып келем деп ед. Сопиып әлі жүр, жыл бітті, келін де жоқ, түк те жоқ. Мынау немене жіберілмей қалды. Марго, кел. Мен сені салып жіберейін суретке түсіріп. - Кән көринш. Ой мам, неге осы менің оншамееес фотомды группаға жібересіз? Кеше анау сүмірейіп, көзім жанып тұрған фотомды салсаңызшы. - Енді, телефоннан шығар	↑Туыстар қалайсыңдааар↑/ ↑Келе жатқан жаңа жылдарыңмеен↑ ↑Мына біздің Марго жыл соңна дин келін ап келем деб ед↑/// ↑Сопиып әлі жүр / джыл бітті / келін де жоқ / түк те жоқ↑/// ↑Мынау неме джіберілмей ғалды↑/// ↑Марго / кел↑/// ↑Мен сені грұппаға салыб жібериін суретке түсріп↑/// ↑Кән көринш↑/// ↑Ой мам / неге менің осы оншамееес фотомды группаға жібересіз↑ ↑Кеше анау сүмірейіп / көзім жанып тұрған фотомды статусқа сапсапсыз↑/// ↑Өй енді / телефоннан шығар↑///	▶	↑тұуұстар ͡ ғалайсыңдар↑/ ↑кележатқан жаңа ͡ жылдарыңмен↑ ↑мына б̊іздің марго жыл соңұна дейің ͡ гелін алып ͡ гелем деб̊ ͡ ^йеді↑/// ↑сопұйұб̊ ͡ әлі жүр / жыл бітті / келін͡ де жоқ / түк͡ те жоқ↑/// ↑мынау немене жіб̊ерілмей͡ ғалды↑/// ↑марго / кел↑/// ↑мен сені грұуппаға салыб͡ ̊ жіб̊ерейін сүурөткө түсүрүп↑/// ↑кәне͡ гөрөйүншү↑/// ↑^уой мам / неге менің ^у ос'онша sup>йемес фотомдұ грұуппаға жіб̊ересіз↑ ↑кеш'анау сүмүрөйүп / көзүм жанып тұрған фотомдұ статұусқа салып тастап̊сыз↑/// ↑өй ^йенді / телефоннан шығар↑///
Аден Марғұлан	Вот соны ойлап мам, мен сізге жаңа жылға. Отырыңыз каз, отырыңыз, отырыңыз. Айфон 13 сыйлайм. Бұл телефонның бір плюсы киноэффект режимі бар. Енді анау уатсаптағы жаңағы статус бар емес па соны киноэффект режимімен түсіретін боласыз. - Ал енді мен видеоға түсіріп жіберейін. - Туыстар, жаңа жыл мейрамы құтты болсын! - Ойбой, мынаның камерасы шынымен күшті екен ғой иә. Жаңа оскар дедің ба не дедің, соған қалай үміткер болам мен?	↑Вот соны ойлап мам / мен сізге жаңа жылға→ / отырыңыз каз / отырыңыз / отырыңыз↑/// ↑Айфон он үш сыйлайм↑/// ↑Бұл телефонның бір плюсы→ / киноэффект режимі бар↑/// ↑Енді анау уатсаптағы жаңағ статус бар емес па→ / соны киноэффект режимімен түсретін боласыз↑/// ↑Ал енді мен видеоға түсіріп жіберин↑/// ↑Туыстар / жаңа жыл мейрамы → / құтты болсын↑ ↑Ойбой / мынаның камерасы шынымен күшті екен ғой иә↑ ↑Жаңа оскыр дедің ба не дедің, соңа қалай үміткер болам мен↑	▶	↑вот čон'ойлап мам / мен сізге жаңа жылға→ / ^уотұрұңұз͡ ғазір / ^уотұрұңұз / ^уотұрұңұз↑/// ↑айфон ^уон үш сыйлаймын↑/// ↑бұл телефоннұң бір плйұусұ→ / кійноэффект ірежіймі͡ б̊ар↑/// ↑^йенд'анау ұуатčаптағы жаңағы статұус пар ^йемес͡ па→ / сонұ͡ гійноэффект ірежіймімен түсүрөтүм боласыз↑/// ↑ал ^йенді мен війдеоға түсүрүб̊͡ жіб̊ерейін↑/// ↑тұуұстар / жаңа жыл мейрамы → / құттұ ͡ б̊олсұн↑ ↑^уойб̊ой / мынаның ͡ гамерасы шынымең ͡ гүшт'^йекен ғой ійә↑ ↑жаң'оскар дедің ͡ ба не дедің, соғаң͡ ғалай үмүткөр ͡ б̊олам мен↑

Сіз қәте мәлімет таңдадыңыз!

soz

Фонетика-фонология

Просодика

Сұхбат беруші:

Сұхбат алушы:

Уақыты:

Ұзақтығы:

Тақырыбы:

Сұхбат берушінің жынысы:

Сұхбат берушінің туған жылы:

Мамандығы:

Орны:

Дереккөз:

Сөз стилі(тілі):

Сөзсаптам деңгейі:

Лингвоәлеуметтік деңгейі:

Тұратын аймағы:

Сөзқолданыс саны:

Сұхбатты орфография бойынша жазған автор:

Сұхбаттың сөйлеуші орфоэпиясы мен орфоэпиялық нормасын жазған автор: